Dwa stanowiska w orzecznictwie
Zgodnie z jednym stanowiskiem, złożenie do sądu opiekuńczego wniosku o zezwolenie na złożenie stosownego oświadczenia nie ma wpływu na bieg terminu określonego w art. 1015 § 1 Kodeksu cywilnego (dalej jako k.c.) (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2012 r, I CSK 414/11, nie publ., z dnia 13 grudnia 2012 r., V CSK 18/12, nie publ., z dnia 25 lutego 2015 r., IV CSK 304/14, nie publ.).
W innych orzeczeniach zajęto stanowisko przeciwne, łagodzące rygoryzm terminu zawitego, z tym że rozbieżnie wskazuje się na możliwość stosowania przez analogię przepisów o przerwie lub zawieszeniu terminów przedawnienia roszczeń (np. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2013 r., I CSK 329/13, OSNC 2014, nr 9, poz. 93, z dnia 28 maja 2015 r., II CSK 352/14, OSNC 2016, nr 3, poz. 35, z dnia 24 września 2015 r., V CSK 686/14, OSNC-ZD 2017, nr 13, poz. 24, z dnia 28 września 2016 r., III CSK 329/15, OSNC 2017, nr 5, poz. 61).
Polecamy: Darowizny, testamenty, spadki (PDF)
Termin na odrzucenie spadku przez małoletniego według uchwały SN
Wobec takich rozbieżności Sąd Najwyższy podjął uchwałę w dniu 22 maja 2018 r., sygn. akt III CZP 102/17 następującej treści:
1. Złożenie przez rodziców w imieniu małoletniego dziecka oświadczenia o odrzuceniu spadku jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka.
2. Termin przewidziany w art. 1015 § 1 k.c. nie może się skończyć przed prawomocnym zakończeniem postępowania o zezwolenie na złożenie przez małoletniego spadkobiercę oświadczenia o odrzuceniu spadku. Po prawomocnym zakończeniu tego postępowania oświadczenie małoletniego powinno być złożone niezwłocznie, chyba że termin ten jeszcze nie upłynął.
Sąd wywiódł koncepcję o przedłużeniu terminu zawitego uzasadniając ją w ten sposób, ze „przepis art. 1017 k.c., traktujący o terminie do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, reguluje najbardziej podobną sytuację, prowadząc w istocie do zawieszenia biegu terminu do złożenia oświadczenia, ale tylko w niezbędnym zakresie, przez określony czas, wyznaczony przez bieg terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku po zmarłym spadkobiercy. Podobieństwo tego przepisu pozwala na rozciągnięcie jego hipotezy na sytuację, w której złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez małoletniego wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego. W konsekwencji należy uznać, że termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku przez przedstawicieli ustawowych dziecka nie może się skończyć przed prawomocnym zakończeniem postępowania o zezwolenie na złożenie oświadczenia w tym przedmiocie. Jeżeli postępowanie przed sądem opiekuńczym zakończyło się wcześniej, oświadczenie o odrzuceniu spadku przez małoletniego może być złożone w dowolnym momencie, aż do upływu terminu. Jeżeli jednak zakończyło się później, powinno być złożone niezwłocznie.
Uchwała w praktyce
Uchwała ta odpowiada aktualnie obowiązującym przepisom prawa i trudno byłoby się z nią nie zgodzić, szczególnie w części uzasadnienia odnoszącej się do analiza terminu prekluzyjnego i zawitego.
Jednakże w odniesieniu do stosowania zawartej w niej zasady prawnej w obrocie, prawdopodobnie wywoła ona dotkliwe skutki społeczne. Zdecydowana większość opiekunów prawnych np. rodziców nie ma żadnej świadomości prawnej. Świadomość ta zazwyczaj zamyka się w obszarze kojarzenia terminu na złożenie wniosku do sądu rodzinnego o wyrażenie zgody na czynność przekraczającą zwykły zarząd majątkiem dziecka w postaci złożenia wniosku o odrzucenie spadku.
Jednakże w chwili uzyskania odpowiedniego postanowienia sądu, opiekun przeważnie nie jest zorientowany, w jakim terminie może takie oświadczenie złożyć.
Gdyby przyjąć teorię o przerwaniu biegu przedawnienia, wtedy opiekun wiedziałby, że termin na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku wynosi 6 miesięcy od daty uprawomocnienia postanowienia – można by go było w ten sposób pouczyć.
Określenie „niezwłocznie” zawarte w uchwale powoduje, że przeciętny obywatel nie jest w stanie określić terminu, co w praktyce powoduje konieczność składania oświadczeń po terminie wraz z odpowiednim wnioskiem.
Wydaje się, że punktu widzenia społecznego przydałaby się interwencja ustawodawcy w kierunku dodania do 1015 k.c. zapisu, wedle którego termin dla opiekuna na odrzucenie spadku wynosi 6 miesięcy (lub inny termin – to jest do przedyskutowania) od daty uprawomocnienia postanowienia sądu zezwalającego na czynność.
Przed wydaniem wskazanej wyżej uchwały Sądu Najwyższego, niektóre sądy przyjmujące wykładnię, że termin ulega przerwaniu, pouczały stronę, że termin na odrzucenie spadku wynosi 6 miesięcy od uprawomocnienia wydanego przez nie postanowienia.
W tej chwili sąd może jedynie pouczyć o konieczności niezwłocznego złożenia oświadczenia, co może okazać się dla strony zbyt ogólne i nieprecyzyjne.
Polecamy serwis: Spadki