Kiedy zakończą się uroczystości i przeminie smutek związany ze śmiercią bliskiej osoby, spadkobiercy powinni podjąć się uporządkowania spraw spadkowych. Warto działać możliwe niezwłocznie, ponieważ od daty śmierci biegną istotne terminy, których niedotrzymanie może mieć negatywne skutki dla spadkobierców.
- 1. Ustal krąg spadkobierców
- 2. Sprawdź, czy spadkodawca pozostawił testament
- 3. Zorientuj się, co wchodzi w skład spadku
- 4. Złóż w terminie oświadczenie spadkowe
- 5. Przeprowadź dział spadku
Poniżej 5 wskazówek, na co zwrócić uwagę i jakich formalności dopełnić wobec dziedziczenia.
1. Ustal krąg spadkobierców
Powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Dziedziczenie ustawowe następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy (nie sporządził testamentu) albo osoby powołane do spadku nie chcą lub nie mogą być spadkobiercą (np. odrzuciły spadek lub nie dożyły jego otwarcia).
Jeśli spadkodawca sporządził testament, to wskazał w nim jedną lub kilka osób powołanych do spadku.
W przypadku dziedziczenia ustawowego, krąg spadkobierców wynika z ustawowo narzuconej kolejności dziedziczenia. W pierwszej kolejności do spadku powołane są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Jeśli spadkodawca nie ma dzieci, to do spadku z ustawy powołani są jego małżonek oraz rodzice. Krąg spadkobierców w przypadku dziedziczenia ustawowego zależy od sytuacji rodzinnej zmarłego i wymaga indywidualnego ustalenia.
2. Sprawdź, czy spadkodawca pozostawił testament
Testament ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym.
Często o rozporządzeniu na wypadek śmierci wie małżonek lub dzieci zmarłego – wówczas sporządzenie testamentu nie budzi wątpliwości i konieczne jest jego otwarcie i ogłoszenie w sądzie lub u notariusza.
Wobec braku wiedzy o pozostawieniu testamentu, warto sprawdzić w Notarialnym Rejestrze Testamentów, czy spadkodawca sporządził testament w formie aktu notarialnego. Notarialny Rejestr Testamentów działa od 5 października 2011 roku, jednak umieszczenie testamentu w rejestrze jest dobrowolne. Może więc okazać się, że spadkodawca sporządził testament, ale nie widnieje we wskazanym Rejestrze.
Testament może być sporządzony także odręcznie i jest ważny, jeśli jest podpisany i opatrzony datą oraz spadkodawca go nie odwołał. Innymi słowy – tak samo ważny jest testament sporządzony w formie aktu notarialnego, jak testament sporządzony własnoręcznie na zwykłym papierze. Dlatego warto przejrzeć notatki, dokumenty zmarłego, żeby upewnić się, czy właśnie w takiej formie nie rozporządził majątkiem na wypadek swojej śmierci.
3. Zorientuj się, co wchodzi w skład spadku
Spadkiem są prawa i obowiązki majątkowe zmarłego. Można przyjąć zasadę, że do spadku należy wszystko to, co zmarły posiadał lub do czego był zobowiązany w dacie śmierci. Wyjątki wyłączające zaliczenie uprawnienia lub obowiązku do spadku wynikają z ustawy (np. prawa ściśle związane z jego osobą, prawo dożywocia, służebność osobista).
Dodatkowo, do spadku należą prawa i obowiązki nieistniejące w dacie śmierci jak np. koszty pogrzebu stanowiące dług spadkowy.
Spadek to nie tylko aktywa, lecz także pasywa. Jeśli spadkodawca pozostawił po sobie zobowiązania (np. niespłacone pożyczki, zaległości w ZUS, niezapłacone rachunki za telefon), to długi te obciążają spadkobierców. Wiedza o stanie spadku ułatwia podjęcie decyzji o tym, czy spadek przyjąć, czy odrzucić.
4. Złóż w terminie oświadczenie spadkowe
W terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania do spadku, spadkodawca może złożyć oświadczenie spadkowe.
Oświadczenie może polegać na:
- przyjęciu spadku w sposób prosty, co oznacza, że odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe jest nieograniczona,
- przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza co oznacza, że odpowiedzialność za długi spadkowe ogranicza się do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku (innymi słowy – spadkobierca nie odpowiada za długi spadkowe swoim majątkiem),
- odrzuceniu spadku, co oznacza, że spadkobierca traktowany jest tak, jakby nie dożył otwarcia spadku.
Niezłożenie oświadczenia spadkowego w terminie jest równoznaczne z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Oświadczenie spadkowe można złożyć w sądzie lub przed notariuszem.
Należy pamiętać o obowiązkach podatkowych związanych z przyjęciem spadku i w przypadku zwolnienia z podatku od spadków i darowizn – o złożeniu stosownej deklaracji w terminie 6 miesięcy od momentu, gdy powstał obowiązek podatkowy.
5. Przeprowadź dział spadku
Na skutek spadkobrania przez kilka osób, pomiędzy nimi w stosunku do odziedziczonych przedmiotów majątkowych powstaje współwłasność. Oznacza to, że np. jeśli w spadku znajdowała się nieruchomość, a spadek odziedziczyło 3 spadkobierców, to stali się oni współwłaścicielami nieruchomości. Zatem jako współwłaściciele mogą korzystać z nieruchomości, czerpać korzyści (np. z najmu), a także ponosić koszty utrzymania.
Do chwili działu spadku, spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe.
Zakres i sposób działu spadku jest uzależniony, co wchodzi w jego skład. Z uwagi na długotrwałość postępowań sądowych w przedmiocie działu spadku, warto dokonać tego polubownie, w porozumieniu z pozostałymi spadkobiercami np. w formie umowy o dział spadku zawartej przed notariuszem