Przyczyny niegodności dziedziczenia
Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:
- Dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
-
Podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
- Umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
Polecamy: Spadek 2016
Odnosząc się do pierwszej grupy przyczyn niegodności, do ciężkich przestępstw zaliczyć można w szczególności przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu, wolności spadkodawcy, wolności seksualnej i obyczajności, przeciwko rodzinie i opiece oraz przeciwko czci i nietykalności cielesnej. Ponadto orzecznictwo wskazało, iż nie można wykluczyć przestępstwa przeciwko mieniu. SN w wyroku z dnia 9 stycznia 2014 r., sygn. V CSK 109/13 orzekł, iż musi być to umyślne i ciężkie przestępstwo, za które można uznać jedynie takie, które godzi w podstawy egzystencji spadkodawcy (np. spalenie domu, stanowiącego centrum życiowe spadkodawcy, kradzież wózka inwalidzkiego, w konsekwencji czego spadkodawca zostaje pozbawiony możliwości poruszania się).
Druga grupa przesłanek dotyczy podstępu lub groźby. Zgodnie z kodeksem cywilnym podstęp polega na świadomym i zamierzonym wywołaniu u spadkodawcy mylnego wyobrażenia o rzeczywistym stanie rzeczy lub na umocnieniu błędu spadkodawcy, np. przekazywanie nieprawdziwych informacji o innym spadkobiercy w celu jego wydziedziczenia i przejęcia dla siebie korzyści majątkowych po śmierci testatora. Natomiast groźba powinna być poważna i wzbudzać w osobie zagrożonej obiektywną, uzasadnioną obawę, iż jej lub jemu bliskiemu grozi realne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.
W przypadku ostatniej grupy przyczyn, niegodnością dziedziczenia jest podrobienie, które polega na sporządzeniu dokumentu, który ma być testamentem mimo, że nim nie jest, natomiast przerobienie jest wprowadzeniem zmian do istniejącego, ważnego testamentu. Z kolei o ukryciu lub zniszczeniu testamentu można mówić wówczas, gdy spadkobierca jest przekonaniu, że chodzi o ważny, a nie odwołany dokument.
Zobacz: Niegodność dziedziczenia a wydziedziczenie
Ciężar dowodu w procesie o niegodność dziedziczenia
Podkreślić należy, iż uznanie za niegodnego następuje poprzez orzeczenie sądu. Sąd Najwyższy w uchwale składu 7 sędziów SN z 26 lutego 1968 r., III CZP 101/67 uznał przy tym, że żądanie uznania spadkobiercy za niegodnego podlega rozpoznaniu w osobnym od postępowania o stwierdzenie nabycia spadku procesie. O żądaniu uznania za niegodnego może żądać każdy, kto ma w tym interes, a więc osoby, które dziedziczyłyby w miejsce niegodnego i mają w tym interes majątkowy. Pamiętać należy, iż zgodnie z art. 6 kodeksu cywilnego ciężar dowodu w procesie o niegodność dziedziczenia spoczywa na osobie (powodzie), która żąda uznania spadkobiercy za niegodnego. Powód powinien więc wykazać, że spadkobierca dokonał jednego ze wskazanych wyżej niegodnych czynów. Osoba wnosząca pozew powinna pamiętać, iż sądem właściwym miejscowo w postępowaniu o niegodność dziedziczenia jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania nie da się ustalić, to sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część, natomiast w zależności od wartości przedmiotu sporu, tj. wartości udziału spadkowego właściwość rzeczowa będzie należała do sądu rejonowego lub okręgowego (powyżej 75.000 zł).
Pamiętać należy, iż pozew może zostać złożony w terminie 1 roku od momentu kiedy spadkobierca uzyskał informację o przyczynach niegodności (np. sfałszowanie testamentu), jednakże nie może to nastąpić później niż w terminie 3 lat od śmierci spadkodawcy.
Zobacz również: Czym jest dziedziczenie ustawowe?
Przebaczenie spadkodawcy
Przepisy regulują sytuację, w której spadkodawca przebaczając spadkobiercy nie może zostać uznany za niegodnego. Przebaczenie to polega na puszczeniu w niepamięć doznanej krzywdy czy urazy. Brak jest jednak regulacji, które wskazują jaką formę może przybrać przebaczenie. Może być ono dokonane w sposób pisemny bądź ustny, ważne aby spadkodawca przebaczając spadkobiercy znał fakty mogące uzasadniać jego niegodność.