Z ustawy można dziedziczyć cały spadek lub jego część. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku wystąpi wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy (w testamencie) albo gdy żadna z osób, które powołał, nie będzie chciała (np. odrzuci spadek) lub nie będzie mogła być spadkobiercą (np. zostanie uznana za niegodną dziedziczenia).
Ustawowe dziedziczenie co do części spadku, co do zasady, następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być spadkobiercą.
Spadkobierca może spadek przyjąć bądź odrzucić, bądź nie składać żadnego oświadczenia woli (w obecnym stanie prawnym obowiązującym od 18 października 2015 r. uznaje się wtedy, że przyjmuje on spadek z dobrodziejstwem inwentarza).
NOWOŚĆ na Infor.pl: Prenumerata elektroniczna Dziennika Gazety Prawnej KUP TERAZ!
Polecamy: Darowizny, testamenty, spadki (PDF)
Zasady dziedziczenia ustawowego
Krąg spadkobierców ustawowych i kolejność powoływania ich do dziedziczenia określają przepisy ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (j.t. Dz.U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.). Wprawdzie dziedziczenie z testamentu ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem z ustawy, to jednak najczęstszym tytułem powołania do spadku jest właśnie ustawa.
Przy dziedziczeniu ustawowym ustalenie kręgu spadkobierców ustawowych opiera się na dorozumianej woli spadkodawcy co do dziedziczenia po nim, ponieważ skoro nie pozostawił testamentu, to tym samym nie chciał zmieniać zasad dziedziczenia ustawowego.
Poniżej została przedstawiona kolejność dziedziczenia z ustawy - ze zwróceniem uwagi na sytuacje nietypowe.
Dziedziczenie przez małżonka i dzieci spadkodawcy
Spadkobiercami ustawowymi powołanymi w pierwszej kolejności do dziedziczenia są dzieci zmarłego i jego małżonek. Z ustawy dzieci zmarłego i jego małżonek dziedziczą w częściach równych. Trzeba jednak podkreślić, że udział małżonka przy dziedziczeniu ustawowym nie może być mniejszy niż jedna czwarta całości spadku. Oznacza to, że jeżeli dzieci jest więcej niż troje, to udział małżonka będzie wynosić jedną czwartą część, zaś dzieci będą dziedziczyć po równo w pozostałych trzech czwartych częściach. Jeżeli dziedziczyłby małżonek i jedno dziecko - dziedziczyliby spadek po połowie.
Spadkodawca zmarł, pozostawiając małżonkę i czworo dzieci. Nie sporządził przy tym testamentu, w którym wskazałby inne osoby dziedziczące po nim bądź w innych udziałach, nie wyłączył też nikogo od dziedziczenia po nim. W tej sytuacji małżonce przysługuje udział wynoszący 1/4 część, zaś udział wynoszący 3/4 części spadku podzielony będzie pomiędzy czworo dzieci zmarłego.
Polecamy produkt: Darowizny, spadki, testamenty
SŁOWNICZEK
Zstępni
Zstępni to pojęcie używane na gruncie polskiego prawa cywilnego (głównie w prawie spadkowym) i w prawie podatkowym (np. w ustawie o podatku od spadków i darowizn) na określenie potomków, to jest dzieci, wnuków, prawnuków itd. Osoby te spokrewnione są w linii prostej.
Wstępni
Wstępni to pojęcie używane na gruncie polskiego prawa cywilnego (głównie w prawie spadkowym) i w prawie podatkowym (np. w ustawie o podatku od spadków i darowizn) na określenie przodków, to jest rodziców, dziadków, pradziadków itd. Osoby te spokrewnione są w linii prostej.
Jeżeli dziecko spadkodawcy zmarło przed spadkodawcą, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom (czyli wnukom spadkodawcy) w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio w sytuacji, kiedy wnuk spadkodawcy zmarł przed spadkodawcą, wówczas udział spadkowy, który by przypadał wnukowi spadkodawcy przypada jego dzieciom (czyli prawnukom spadkodawcy), itp.
Spadkodawca zmarł, nie pozostawiając testamentu. Z ustawy spadek dziedziczą: małżonek i zstępni. Zmarły miał jedno dziecko, które umarło jednak rok przed jego śmiercią. Zmarły syn miał z kolei dwoje dzieci. Jedno z nich nie dożyło śmierci dziadka, ale miało córkę. W tej sytuacji spadek dziedziczą: małżonek zmarłego w 1/2 części oraz zstępni dziecka spadkodawcy w 1/2 części. Zstępny wnuczek spadkodawcy ma prawo do 1/4 części spadku, zaś zstępna drugiego nieżyjącego wnuczka, czyli prawnuczka - do pozostałej 1/4 części spadku.
Jeżeli nie ma testamentu - w przypadku braku zstępnych pozostały przy życiu małżonek spadkodawcy dziedziczy spadek razem z innymi krewnymi spadkodawcy. Cały spadek przypadnie małżonkowi spadkodawcy wówczas, gdy w chwili śmierci spadkodawca nie będzie miał zstępnych, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa.
Dziedziczyć może także dziecko, które jeszcze się nie urodziło, ale było już poczęte w chwili śmierci spadkodawcy, pod warunkiem że urodzi się żywe. Może to być zarówno dziecko spadkodawcy, jak i jego wnuk (w sytuacji gdy np. dziecko spadkodawcy będące rodzicem dziecka nienarodzonego, ale już poczętego w chwili śmierci spadkodawcy, odrzuci spadek).