Dziedziczenie ustawowe to dziedziczenie na zasadach określonych w ustawie Kodeks cywilny(k.c.). W k.c. określono grupy osób powołane do spadku w sytuacji, gdy nie ma testamentu, spadkodawca nie powołał w testamencie spadkobiercy albo gdy żadna z osób nie chce lub nie może być spadkobiercą.
Polecamy : Poradnik Gazety Prawnej 9/18 Firma w spadku – zarząd sukcesyjny
Prawo spadkowe dopuszcza możliwość dziedziczenia spadku części spadku (ułamkowej) na podstawie testamentu, a części na podstawie ustawy. Jest to możliwe gdy spadkodawca nie powołał do części spadku spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być spadkobiercą.
Jaki jest porządek dziedziczenia ustawowego? Wyróżniamy 5 grup spadkobierców ustawowych.
I grupa – małżonek i dzieci
W pierwszej kolejności do dziedziczenia powołane są dzieci spadkodawcy oraz małżonek. Spadek będzie obejmował połowę majątku wspólnego małżonków i majątek osobisty zmarłego, a jeżeli małżonkowie mieli rozdzielność majątkową, przedmiotem dziedziczenia jest odrębny majątek męża/żony.
Dzieci, w tym te adoptowane (a gdy nie dożyją otwarcia spadku – ich zstępni tj. wnuki, prawnuki spadkodawcy) oraz małżonek dziedziczą w częściach równych, jednakże małżonek nie może otrzymać mniej niż 1/4 całości spadku. W przypadku gdy dziecko nie dożyje otwarcia spadku, w jego miejsce wchodzą jego zstępni i dzielą między siebie po równo jego udział.
Antoni S zmarł pozostawiwszy po sobie żonę i czworo dzieci – w tym wypadku małżonek dostanie 1/4 spadku, a dzieci po 3/16. Gdyby Antoni S pozostawił po sobie troje dzieci to wszyscy spadkobiercy dostaliby po 1/4 spadku.
II grupa – małżonek i rodzice
Do drugiej grupy spadkobierców ustawowych zaliczamy małżonka i rodziców spadkodawcy. Małżonek i rodzice otrzymują spadek w przypadku gdy spadkodawca nie pozostawił po sobie dzieci, wnuków, prawnuków. W przypadku dziedziczenia w tej grupie małżonkowi należy się 1/2 spadku, natomiast rodzice zmarłego otrzymują po 1/4 spadku. W przypadku gdy ojcostwo nie zostało ustalone to matka zmarłego i małżonek dzielą się spadkiem. Natomiast gdy zmarły nie pozostawał w związku małżeńskim w chwili śmierci to cały spadek przejmują rodzice.
Nie ma znaczenia czy w chwili otwarcia spadku rodzice spadkodawcy są w związku małżeńskim, czy mają nowe rodziny itd.
Jeżeli choćby jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku to udział/y tego rodzica (lub obojga rodziców, jeśli oboje zmarli) przypada rodzeństwu (zarówno przyrodniemu jak i rodzonemu) spadkodawcy. Rodzeństwo dzieli się udziałem pozostawionym przez rodziców po równo. Jeżeli któreś z rodzeństwa nie dożyłoby otwarcia spadku to udział przypada zstępnym tej osoby.
Kiedy dziedziczy sam małżonek? Małżonek odziedziczy cały spadek w przypadku gdy spadkodawca nie pozostawi po sobie zstępnych, rodziców ani rodzeństwa i nie ma też ich zstępnych.
III grupa – dziadkowie
Dziadkowie dochodzą do dziedziczenia, jeżeli dziedziczyć nie mogą małżonek, zstępni, rodzice, rodzeństwo i dzieci rodzeństwa. Możliwość ta pojawiła się dopiero w czerwcu 2009 r. – wcześniej na tym etapie spadek przypadał gminie lub Skarbowi Państwa.
Dziadkowie dziedziczą spadek w częściach równych. Jeżeli, którekolwiek z nich nie dożyło otwarcia spadku to przypada on zstępnym nieżyjącego dziadka (lub babki). Oznacza to, że do dziedziczenia mogą dojść wujowie, stryjowie, ciotki spadkodawcy. Gdyby takowych zstępnych nie było to udział w spadku zmarłego dziadka ulega podziałowi między żyjących dziadków.
IV grupa – pasierbowie
Pasierbowie, czyli dzieci małżonka spadkodawcy z innego związku również mają prawo do dziedziczenia ustawowego od stosunkowo niedawna. Pasierbowie mogą dziedziczyć w przypadku gdy nie ma małżonka spadkodawcy ani innych krewnych uprawnionych do spadkobrania. Po spadkodawcy nie mogą dziedziczyć zstępni pasierbów.
V grupa – gmina i skarb państwa
W przypadku braku spadkobierców z poprzednich grup spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa.
Opracowano na podstawie:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 459 z późn. zm.)