Czy kandydat do pracy może być sygnalistą? Okazuje się, że mocy unijnej dyrektywy katalog osób dokonujących zgłoszenia, tj. pracujących w sektorze prywatnym lub publicznym, które uzyskały informacje na temat naruszeń w kontekście związanym z pracą - jest bardzo szeroki. A jak wygląda to na gruncie polskiej ustawy?
Kiedy wchodzą sygnaliści?
Ustawa z dnia 23 maja 2024 r. o ochronie sygnalistów (dalej jako: ustawa) dotyczy wdrożenia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady, której celem jest poprawa egzekwowania prawa i polityk UE w określonych dziedzinach przez ustanowienie wspólnych minimalnych norm zapewniających odpowiedni poziom ochrony osób zgłaszających naruszenie prawa UE. Chodzi o: dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (Dz. Urz. UE L 305 z 26.11.2019, str. 17, Dz. Urz. UE L 347 z 20.10.2020, str. 1, Dz. Urz. UE L 265 z 12.10.2022, str. 1 oraz Dz. Urz. UE L 150 z 09.06.2023, str. 40, dalej jako: dyrektywa)
Według stanu na dzień 7 czerwca 2024 r. prace nad ustawą są jeszcze nie ukończone. Ustawa trafiła do Senatu, ten zgłosił poprawki, a dalsze losy ustawy toczą się w Komisji Polityki Społecznej i Rodziny, ponieważ dnia 5 czerwca 2024 skierowano tam ustawę. Pozostaje czekać na głosowanie w Sejmie i w ostateczności podpis Prezydenta. Wydaje się, że ustawa nie wejdzie wcześniej w życie niż we wrześniu 2024 r.
Czy kandydat do pracy może być sygnalistą?
Tak, kandydat do pracy może być sygnalistą. Wynika to przede wszystkim z dyrektywy ale i z ustawy (ta oczywiście może się jeszcze zmienić, ale wydaje się, że nie w tym zakresie). Katalog osób zgłaszających naruszenia jest bowiem bardzo szeroki. Na gruncie dyrektywy jest to nawet katalog otwarty. Unijny prawodawca używa bowiem sformułowania: "co najmniej do". Wydaje się, że słusznie ponieważ dzięki temu krajowi ustawodawcy mogą dostosować zakres podmiotowy ustawy (sygnaliści), czyli grupę osób podlegających ochronie w przypadku dokonania zgłoszenia, do krajowych realiów.
Sygnaliści w firmie. Przewodnik dla pracodawców
Kto może być sygnalistą?
Zakres podmiotowy dyrektywy jest taki, że dyrektywę stosuje się do osób dokonujących zgłoszenia, pracujących w sektorze prywatnym lub publicznym, które uzyskały informacje na temat naruszeń w kontekście związanym z pracą, w tym co najmniej do:
- osób posiadających status pracownika w rozumieniu art. 45 ust. 1 TFUE (pracowników wewnątrz Unii), w tym urzędników służby cywilnej;
- osób posiadających status osób prowadzących działalność na własny rachunek w rozumieniu art. 49 TFUE (swoboda prowadzenia przedsiębiorstwa);
- akcjonariuszy lub wspólników oraz osób będących członkami organu administrującego, zarządzającego lub nadzorczego przedsiębiorstwa, w tym członków niewykonawczych, a także wolontariuszy i stażystów, bez względu na to czy otrzymują oni wynagrodzenie;
- osób pracujących pod nadzorem i kierownictwem wykonawców, podwykonawców i dostawców;
- osób dokonujących zgłoszenia w przypadku, gdy dokonują one zgłoszenia lub ujawnienia publicznego informacji na temat naruszeń, jakie uzyskały w ramach stosunku pracy, który już ustał;
- osób dokonujących zgłoszenia, których stosunek pracy ma zostać dopiero nawiązany, w przypadku gdy informacje na temat naruszeń uzyskano w trakcie procesu rekrutacji lub innych negocjacji poprzedzających zawarcie umowy.
W konkretnych już i stosownych przypadkach środki ochrony osób dokonujących zgłoszenia stosuje się również do:
- osób pomagających w dokonaniu zgłoszenia;
- osób trzecich powiązanych z osobami dokonującymi zgłoszenia, które mogą doświadczyć działań odwetowych w kontekście związanym z pracą, takich jak współpracownicy lub krewni osób dokonujących zgłoszenia;
- podmiotów prawnych, które stanowią własność osoby dokonującej zgłoszenia, dla których taka osoba pracuje lub które są w inny sposób z nią powiązane w kontekście związanym z pracą.
Dlaczego kandydat na pracownika czy dostawcę usług również może być sygnalistą? Odpowiedź jest prosta! Podczas procesu rekrutacji może powziąć informacje na temat naruszeń prawa co do podmiotu, który go rekrutuje. Ochrona jest potrzebna, bo z powodu zgłoszenia może on też paść działaniom odwetowym.
- Na przykład w odniesieniu do bezpieczeństwa produktów dostawcy są znacznie bliżej źródła informacji o ewentualnych nieuczciwych i nielegalnych praktykach wytwarzania, przywozu lub dystrybucji niebezpiecznych produktów;
- Takie kategorie osób, jak na przykład usługodawcy prowadzący działalność na własny rachunek, freelancerzy, wykonawcy, podwykonawcy i dostawcy, są zazwyczaj narażone na działania odwetowe, które mogą na przykład mieć formę wcześniejszego rozwiązania lub wypowiedzenia umowy o świadczenie usług, odebrania licencji lub zezwolenia, strat gospodarczych, utraty dochodu, przymusu, zastraszania lub mobbingu, umieszczenia na czarnej liście lub bojkotu działalności lub nadszarpnięcia reputacji.
- Akcjonariusze lub wspólnicy i osoby wchodzące w skład organów zarządzających także mogą doświadczyć działań odwetowych, np. pod względem finansowym lub w formie zastraszania lub mobbingu, wpisania na czarną listę lub nadszarpnięcia reputacji.
- Ochronę należy również zapewnić osobom, których stosunek pracy ustał oraz osobom ubiegającym się o pracę lub świadczenie usług na rzecz organizacji, którzy uzyskali informacje na temat naruszeń podczas procesu rekrutacji lub na innym etapie negocjacji poprzedzających zawarcie umowy i którzy mogą doświadczać działań odwetowych, np. w formie negatywnej opinii o pracy, wpisania na czarną listę lub bojkotu działalności.
Podsumowując, skuteczna ochrona sygnalistów oznacza również ochronę tych kategorii osób, które, mimo iż nie są w sensie ekonomicznym zależne od swojej działalności zawodowej, to jednak mogą doświadczyć działań odwetowych za zgłaszanie naruszeń. Działania odwetowe wobec wolontariuszy i stażystów jak i kandydatów na pracowników, bez względu na to czy otrzymują oni wynagrodzenie czy zostali już zatrudnieni czy nie, mogą polegać na zaprzestaniu korzystania z ich usług lub wystawieniu im negatywnej opinii o pracy lub nadszarpnięciu ich reputacji bądź zniweczeniu perspektyw kariery zawodowej w inny sposób, wpisania na tzw. czarną listę.
Sygnaliści w administracji publicznej. Przewodnik dla pracodawców
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (Dz. Urz. UE L 305 z 26.11.2019, str. 17, Dz. Urz. UE L 347 z 20.10.2020, str. 1, Dz. Urz. UE L 265 z 12.10.2022, str. 1 oraz Dz. Urz. UE L 150 z 09.06.2023, str. 40, dalej jako: dyrektywa)