Nieważność bezwzględna
Wady czynności prawnej mogą powstać z różnych powodów. Do takich przyczyn można zaliczyć sytuacje, gdy dana czynność łamie prawo lub zasady współżycia społecznego (art. 58 Kodeksu cywilnego) lub też, gdy jedna ze stron nie ma zdolności do czynności prawnych (art. 14 ust. 1).
Ponadto nieważność występuje zawsze w przypadku niedochowania czynności zastrzeżonej pod takim rygorem, jak również wtedy gdy strona złożyła oświadczenie woli w stanie wyłączającym świadomość (np. będąc pijaną).
Powyższe przypadki powodują tzw. nieważność bezwzględną czynności prawnej. Oznacza to, iż czynność prawna od samego początku nie wywołuje skutków. Nieważność jest również brana przez sąd pod uwagę z urzędu, a zarzut nieważności oprócz stron może podnieść każdy zainteresowany.
Strona nie będzie mogła dochodzić wydania przedmiotu sprzedaży w przypadku, jeżeli umowa z jakiegoś powodu okaże się bezwzględnie nieważna.
Nieważność względna
Zupełnie inaczej wygląda sytuacja, w przypadku gdy wady oświadczenia woli powodują tzw. nieważność względną. W odróżnieniu od bezwzględnej postaci nieważności czynność wywołuje skutki prawne, ale może zostać unieważniona. Przy tym sąd nie bierze jej pod rozwagę z urzędu, co oznacza że strona musi się na tę przesłankę powołać.
Potrzebne jest zatem działanie upoważnionych osób. Strona może złożyć na piśmie oświadczenie o odstąpieniu od umowy lub też może również domagać się stwierdzenia nieważności w postępowaniu sądowym. Do tego jednak czasu czynność dotknięta sankcją nieważności względnej wywołuje skutki prawne.
Z tą formą nieważności będziemy mieli do czynienia w przypadku, gdy strona złożyła oświadczenie woli pod wpływem błędu (art. 84 Kodeksu cywilnego).
Strona kupiła samochód pod wpływem zapewnień sprzedawcy co do jego wyśmienitego stanu. Podczas kontroli u mechanika okazało się, że samochód wymaga drogiej naprawy. W takiej sytuacji do czasu złożenia przez nabywcę oświadczenia o uchylenia się od skutków sprzedaży, taka umowa pozostaje ważna.
Ponadto nieważna w sposób względny jest także umowa będąca wyzyskiem. Nieważne względnie będzie również oświadczenie woli złożone przez stronę pod wpływem groźby.
Zobacz również serwis: Prawo karne
Oświadczenie o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli musi być złożone w ciągu roku w przypadku błędu (licząc od jego wykrycia) lub groźby (licząc od chwili, kiedy stan obawy ustał). W przypadku wyzysku strona ma 2 lata na żądanie wyrównania świadczeń lub unieważnienia umowy.
Zobacz również serwis: Umowy
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 nr 16 poz. 93 z późn. zm.).