Zgodnie z art. 243 k.p.c. zachowanie szczegółowych przepisów o postępowaniu dowodowym nie jest konieczne, ilekroć ustawa przewiduje uprawdopodobnienie zamiast dowodu. Tak więc obligatoryjnym warunkiem wykorzystania omawianej instytucji jest wyraźne wskazanie takiej możliwości w ustawie. Tym samym sąd nie może wymagać od strony procesu udowadniania faktu, jeżeli ustawa określa, że wystarczającym jest uprawdopodobnienie.
Uprawdopodobnienie odpowiednich okoliczności występuje jako przesłanka w wielu przepisach z zakresów procedury cywilnej (zarówno w postępowaniu procesowym, nieprocesowym, jak i w postępowaniu zabezpieczającym i egzekucyjnym), w tym przykładowo jako podstawa do:
- wyłączenia sędziego (art. 50 k.p.c.)
- wyłączenia biegłego (art. 281 k.p.c.)
- przywrócenia terminu (art. 169 § 2 k.p.c.)
- ustanowienia kuratora osoby nieznanej z miejsca pobyty (art. 144 § 1 k.p.c.)
- wniesienia zastrzeżenia do protokołu po terminie (art. 162 k.p.c)
- zawieszenia rygoru natychmiastowej wykonalności nadany wyrokowi zaocznemu (art. 346 k.p.c.)
- żądania zabezpieczenie spadku (art. 635 k.p.c.)
- żądania wyjawienia przedmiotów spadkowych (art. 655 § 2 k.p.c.)
- żądania wyjawienia majątku (art. 913 § k.p.c.)
Dowód z dokumentu w postępowaniu cywilnym
Charakteryzując uprawdopodobnienie należy zwrócić uwagę na to, że – inaczej niż w przypadku dowodu – nie daje ono pewności co do prawdziwości uprawdopodobnionego faktu, a pozwala jedynie na uwiarygodnienie twierdzeń faktycznych strony. Kolejną cechą odróżniającą je od udowadniania jest odformalizowanie, które skutkuje ułatwieniem i przyspieszeniem postępowania. Wykazując daną okoliczność strona nie jest skrępowana wymaganiami co do formy przeprowadzenia dowodów, przewidzianymi w przepisach o postępowaniu dowodowym. Uprawdopodobnienia można dokonać bowiem w dowolnej formie, np. za pomocą notatek, pisemnych oświadczeń osób trzecich lub czasem nawet samej strony. Opierając się na orzeczeniu z 19.6.1951 r. (C 398/51, OSNC 1951, Nr 3, poz. 89) należy przyjąć, że uprawdopodobnienie okoliczności faktycznej (np. że osoba, dla której żąda się ustanowienia kuratora procesowego, jest nieznana z miejsca pobytu) może nastąpić nie tylko przez przedstawienie sądowi dowodów pisemnych, ale także za pomocą innych środków dowodowych, które wymagają podjęcia czynności procesowych. Takimi czynnościami mogą być np. ustne zeznanie świadka bez odbierania od niego przyrzeczenia lub przesłuchanie stron.
Odformalizowanie w przypadku uprawdopodobnienia nie oznacza, że podstawę roszczenia można oprzeć jedynie na twierdzeniach strony. Sąd musi bowiem opierać się na jakimś materiale pozwalającym zająć odpowiednie stanowisko.
Czy świadek może odmówić zeznać w procesie cywilnym?
Należy pamiętać, że za każdym razem to do sądu kierującego się swobodną oceną należy uznanie, czy ustalenia faktyczne, dokonane za pomocą środków uprawdopodobnienia, są na tyle wiarygodne, by można je było uwzględnić jako element dowodzonego przez stronę faktycznego stanu.
Autor: Marta Litkowiec