Regułą postępowania przed sądem jest to, że wezwany świadek ma obowiązek składania zeznań. Kodeks postępowania cywilnego zna przypadki, w których powołanie na świadka w odniesieniu do konkretnych osób jest zabronione. Dodatkowo świadek w określonej sytuacji będzie miał prawo do odmowy zeznań lub odmowy odpowiedzi na konkretne pytanie.
Nie dotyczy to jednak pracownika, który w przypadku zawezwania będzie miał obowiązek stawiennictwa i złożenia zeznań na okoliczności wskazane we wniosku dowodowym.
Wniosek o wezwanie świadka
Zgodnie z art. 258 Kodeksu postępowania cywilnego zeznania świadków są dowodem o charakterze osobowym. Wniosek dowodowy powinien przy tym wskazywać wyraźnie osobę świadka oraz oznaczyć fakty, które mają być zeznaniami poszczególnych świadków stwierdzone.
Co istotne należy pamiętać, że świadków wzywa sąd. Strona zaś może jedynie wnioskować o wezwanie.
We wniosku należy dokładnie oznaczyć osobę świadka, tak by jego wezwanie było możliwe. Oznacza to nie tylko wskazanie z imienia i nazwiska, lecz również adresu. Oznaczona musi być również okoliczność, jaka ma być stwierdzona (np. czy przy zawieraniu umowy sprzedaży, sprzedawca informował kupującego o wadach samochodu).
Przedmiotem zeznań świadka mogą być zarówno fakty zewnętrzne, wewnętrzne (przeżycia, intencje, dobra wiara). Muszą to być jednak spostrzeżenia świadka, a nie jego opinie.
Zobacz również serwis: W sądzie
Obowiązek stawiennictwa
Podstawową zasadą postępowania przed sądami jest obowiązek zeznawania. Wynika z tego, że świadek ma nie tylko obowiązek złożenia zeznań, ale przede wszystkim obowiązek stawiennictwa w wyznaczonym czasie, zeznawania zgodnie z prawdą oraz obowiązek złożenia przyrzeczenia.
Świadkami nie mogą być osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń, wojskowi i urzędnicy nie zwolnieni z obowiązku zachowania tajemnicy służbowej (gdy ich zeznania naruszałyby ją). Oprócz tego na świadków nie mogą być powoływani przedstawiciele ustawowi stron oraz osoby, które mogą być przesłuchane w charakterze strony jako organy osoby prawnej lub innej organizacji mającej zdolność sądową, jak również współuczestnicy jednolici (np. małżonkowie pozwani przez prokuratora o unieważnienie małżeństwa).
Odmowa zeznań
Prawo do odmowy zeznań zostało przyznane zupełnie wyjątkowo i ograniczone do konkretnych kategorii świadków. Poza tymi przypadkami nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka.
Zobacz również: Co może być dowodem w procesie
Do wyjątków zalicza się rodzina stron (czyli małżonkowie, wstępni, zstępni, rodzeństwo, powinowaci oraz osoby pozostające w stosunku przysposobienia). Dodatkowo w danej sytuacji świadek będzie miał możliwość odmówić odpowiedzi na zadane pytanie, jeżeli zeznanie mogłoby narazić jego lub jego bliskich, wymienionych w paragrafie poprzedzającym, na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową albo jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej.
Duchowny może odmówić zeznań co do faktów powierzonych mu na spowiedzi.