Teoretycznie, w postępowaniu przygotowawczym areszt tymczasowy stosuje sąd na okres nie dłuższy niż 3 miesiące. Granica tych 3 miesięcy to granica jednej decyzji sądu. W praktyce może ich być więcej.
Czas trwania aresztu w postępowaniu przygotowawczym może być wydłużony na mocy kolejnych postanowień sądu pierwszej instancji właściwego do rozpoznania sprawy wskutek pozytywnego rozpatrzenia wniosku prokuratora. Zgodnie z Kodeksem postępowania karnego przyczyną złożenia takiego wniosku przez prokuratora jest to, że “(..)ze względu na szczególne okoliczności sprawy nie można było ukończyć postępowania przygotowawczego w terminie(..)”
Teoretycznie maksymalny czas trwania takiego wydłużonego aresztu to łącznie 12 miesięcy. Istnieje jednak od tej reguły pewien wyjątek.
Potencjalnego dalszego wydłużenia aresztu (ponad czas 12 miesięcy) dokonuje już nie sąd pierwszej instancji właściwy do rozpoznania sprawy, ale sąd apelacyjny w okręgu, którego prowadzi się postępowanie na wniosek właściwego prokuratora bezpośrednio przełożonego wobec prokuratora prowadzącego lub nadzorującego śledztwo – jeżeli konieczność taka powstaje w związku z:
- zawieszeniem postępowania karnego
- czynnościami zmierzającymi do ustalenia lub potwierdzenia tożsamości oskarżonego
- wykonywaniem czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości lub poza granicami kraju
- celowym przewlekaniem postępowania przez oskarżonego.
Należy podkreślić, iż ustawodawca nie określa dalszej górnej granicy czasowej stosowania aresztu w postępowaniu przygotowawczym na podstawie powyższych przesłanek, albowiem przedłużanego w powyższy sposób postępowania przygotowawczego nie dotyczy reguła, w myśl której czas aresztowania do chwili wydania wyroku nie powinien trwać dłużej niż 2 lata.
Zobacz: Obawa ponownego popełnienia przestępstwa jako przesłanka tymczasowego aresztu
Wspomniana reguła obowiązuje natomiast, jeżeli nie występują przesłanki opisane wyżej, co oznacza, że wówczas po okresie 2 lat aresztu, musi on ustać.
Powyższe ustalenie oznacza de facto, iż nie istnieje żadna prawna granica określająca czas trwania aresztu w toku postępowania przygotowawczego w przypadku sprawa ma zawiły charakter, postępowanie jest zawieszone, trwają czynności dowodowe poza granicami kraju, trwają czynności zmierzające do ustalenia lub potwierdzenia tożsamości oskarżonego lub postępowanie trwa długo z uwagi na przewlekłość spowodowaną przez oskarżonego.
Od każdorazowej decyzji służy odwołanie
Należy wskazać, iż na każdorazową decyzję sądu o zastosowaniu lub przedłużeniu tymczasowego aresztowania służy zażalenie, w tym również w sytuacji, w której sąd pierwszej instancji nie uwzględnił wniosku oskarżyciela o zastosowanie aresztu, a zażalenie prokuratora uwzględnił sąd odwoławczy. Wbrew pozorom owa druga sytuacja (możliwość odwołania od decyzji sądu odwoławczego) chociaż oczywista, istnieje dopiero stosunkowo od niedawna, bo z dniem 22 marca 2011 r. (na podstawie art. 426 § 2 KPK). Zażalenie w tej sytuacji kieruje się do sądu, który wydał postanowienie -rozpozna je on w innym (równorzędnym) składzie.
Zażalenie również służy na postanowienie Sądu Apelacyjnego w sytuacji opisanego wydłużania tymczasowego aresztowania w sytuacji, gdy przekracza ono w postępowaniu przygotowawczym 12 miesięcy. Wówczas zażalenie składa się do Sądu Apelacyjnego, który decyzję wydał. Zażalenie rozpozna inny (trzyosobowy) skład tego sądu. Zjawisko takie nazywamy w procesie karnym tzw. “instancją poziomą” (co oznacza, że ten sam sąd, choć w innym składzie, rozpatruje dany środek odwoławczy).
Zobacz serwis: Więziennictwo