Elementy warunkujące odpowiedzialności za wykroczenie:
- zostaje popełniony czyn społecznie szkodliwy (art. 1 § 1 KW)
- czyn jest czynem zabronionym przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia (art. 1 § 1 KW)
- czyn ten zagrożony jest karą aresztu, karą ograniczenia wolności, grzywny do 5 000 zł lub nagany (art. 1 § 1 KW)
- sprawcy w czasie czynu można przypisać winę (art. 1 § 2 KW)
- sprawca dopuściła się czynu na terytorium RP, polskim statku wodnym lub powietrznym (art. 3 § 1 KW)
- sprawca w chwili czynu miał ukończone lat 17 (art. 8 KW)
Poniżej prezentujemy objaśnienia niektórych problematycznych elementów:
Czyn społecznie szkodliwy
Sformułowanie to oznacza, że dane zachowanie musi być czynem i że czyn ten jest społecznie szkodliwy. Dane zachowanie jest czynem (polegającym na działaniu lub zaniechaniu), jeśli ono wyrazem swobodnej decyzji woli człowieka. Oznacza to, że np. zachowanie człowieka pod przymusem, groźbą bezprawną nie może być czynem, a więc tym bardziej wykroczeniem.
Poprzez szkodliwość społeczną czynu rozumie się ujemną społecznie treść czynu. Chodzi o to, że popełnieniu czynu zabronionego jako wykroczenie towarzyszy ujemny ładunek świadczący o negatywnym odczuciu tego czynu przez społeczeństwo. Tak więc, wykroczeniem może być wyłącznie czyn, który jest społecznie szkodliwy.
Szkodliwość społeczna czynu może być różna stąd opracowano pewne mechanizmy, które pozwalają ją określić. Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu bierze się pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia (art. 47 § 6 KW).
Przysłowiowa kradzież chleba ze sklepu przez osobą głodującą uważana jest za czyn, natomiast trudno jest przypisać szkodliwość społeczną z uwagi na sytuację materialno-osobistą takiej osoby i w tym ujęciu nie będzie stanowił on wykroczenia; z kolei kradzież pączka przez zwykłego kupującego w sklepie jest czynem o społecznej szkodliwości i stanowi wykroczenie.
Czyn jest czynem zabronionym przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia (art. 1 § 1 KW)
Oznacza to, że można popełnić wykroczenie pod warunkiem, że w momencie jego popełnienia był on zabroniony przez ustawę. Chodzi o to, że nie poniesie się odpowiedzialności za wykroczenie w sytuacji, gdy przed popełnieniem czynu był on zabroniony, a w chwili popełnienia już nie oraz w sytuacji odwrotnej: w chwili popełnienia nie był zabroniony, a dzień później został zabroniony jako wykroczenie.
Zobacz także: Odpowiedzialność za wykroczenia
Sprawcy w czasie czynu można przypisać winę (art. 1 § 2 KW)
Przypisanie winy sprawcy w chwili popełnienia czynu zabronionego decyduje o popełnieniu przez niego wykroczenia i skutkuje odpowiedzialnością za nie.
Niemożność przypisania winy sprowadza się do następujących okoliczności:
- wieku sprawcy, gdyż sprawcy do 17 lat – z uwagi na niezrozumienie przez niego istoty czynu i jego stopień rozwoju psychicznego – nie można przypisać winy
- niepoczytalności sprawcy w chwili popełnienia czynu; wywołana może być upośledzeniem umysłowym, poważną chorobą psychiczną (np. paranoja), innymi zespołami zakłócającymi czynności psychiczne (otępienie starcze)
- błędu, który dotyczy realizacji ustawowych znamion wykroczenia albo niezgodności popełnionego czynu z prawem, np. nabycie rzeczy na bazarku w przekonaniu, że sprzedawca zbywa ją legalnie wyłącza odpowiedzialność za paserstwo.
Zobacz serwis: Wykroczenia