Powód ustanowienia prawa odmowy zeznań
Uprawnienie do odmowy zeznań przez świadka (lub odmowy odpowiedzi na pytanie) zostało przez ustawodawcę przyznane w dwóch odmiennych sytuacjach:
- kiedy chroni dobro, które jest nadrzędnej wartości nad naruszonym przez wykroczenie dobrem prawnym, w postaci tajemnicy państwowej, służbowej itd.;
- kiedy zdecydował się chronić powiązania rodzinne (dobro rodziny), żeby żadna osoba nie była zmuszona zeznawać przeciwko członkom swojej rodziny, ani swoim bliskim (np. aby matka nie musiała zeznawać w sprawie syna, w wypadku, gdy zeznania te pogorszyłyby jego sytuację).
Odmowa zeznań (odpowiedzi na pytanie) przez osobę najbliższą
W odniesieniu do korzystania z prawa odmowy zeznań przez osobę najbliższą przeciw osobie najbliższej należy wskazać, iż uprawnienie to dotyczy następującej grupy osób:
- wstępnych (a zatem rodziców wobec dzieci, dziadków wobec wnuków etc.);
- zstępnych (czyli dzieci wobec rodziców, w tym przysposobionych);
- rodzeństwa;
- małżonka;
- powinowatych w tej samej linii lub tym samym stopniu;
- osoby pozostającej we wspólnym pożyciu (a zatem konkubiny lub konkubenta).
Osoby te mogą skorzystać z tego prawa najpóźniej przed rozpoczęciem składania swoich pierwszych zeznań i nie muszą one uzasadniać swojej decyzji. Zostaną pouczone przez sąd o przysługującym im uprawnieniu.
Jeżeli wcześniej osoby te składały zeznania (w tzw. postępowaniu wyjaśniającym) z chwilą złożenia oświadczenia o odmowie składania zeznań, takie dokumenty nie mogą być dalej wykorzystywane w sprawie.
Zobacz również: Czy świadek może odmówić zeznań?
Prawo odmowy zeznań (lub odpowiedzi na pytanie) przysługuje również osobie pozostającej z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym, przy czym osoba chcąca z tego uprawnienia skorzystać musi wykazać, jaki jest to stosunek i uprawdopodobnić jego istnienie.
Należy dodatkowo wskazać, że prawo odmowy zeznań dotyczy jedynie części zeznań dotyczących sprawy, nie zaś części przesłuchania dotyczącej ustalenia danych osobowych świadka (jego wieku, zawodu, stopnia pokrewieństwa do obwinionego).
Odmowa zeznań przez osoby objęte obowiązkiem zachowania tajemnicy
W odniesieniu do osób objętych prawem odmowy zeznań z uwagi na ochronę szeroko pojętej tajemnicy należy zróżnicować dwa jej rodzaje: tajemnicę państwową i tajemnicę służbową zawodową.
Z tajemnicy państwowej daną osobę zwolnić może jedynie uprawniony organ przełożony, natomiast w przypadku tajemnicy służbowej i zawodowej od obowiązku jej zachowania może zwolnić sąd.
Należy wskazać ponadto, że w zakresie zwalniania od tajemnicy służbowej zawodowej istnieją pewne wyjątki: adwokat, radca prawny, lekarz i dziennikarz nie mogą być od niej przez sąd zwolnieni w sprawie o wykroczenie.
Zobacz serwis: Postępowanie wykroczeniowe