Pokrzywdzonym wykroczeniem kradzieży może być nie tylko przykładowy Jan Kowalski, ale i firma bądź sklep, który okradł złodziej.
W przypadku osób fizycznych należy podkreślić, że jeśli nastąpi śmierć pokrzywdzonych ich prawa mogą wykonywać osoby najbliższe, są to tzw. strony zastępcze. Zgodnie z kodeksem wykroczeń, osobą najbliższą jest: małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.
Pokrzywdzonym może być również zakład ubezpieczeń w zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu przez wykroczenie lub w jakim jest zobowiązany do jej pokrycia.
Zobacz również: Jakie prawa przysługują pokrzywdzonemu?
Przepisy kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia przyznają pokrzywdzonemu szereg praw i uprawnień, co jest logiczne z uwagi na jego naturalną pozycję podmiotu "dotkniętego" wykroczeniem. Obowiązkiem organów prowadzących postępowanie jest zawsze ustalenie pokrzywdzonych.
Pokrzywdzony w toku postępowania ma prawo do posiadania pełnomocnika.
Wskazane uprawnienia pokrzywdzonego sprowadzają się do następujących czynności:
- pokrzywdzony informowany jest o przesłaniu wniosku o ukaranie lub odmowie uczynienia tego;
- pokrzywdzony może występować w charakterze oskarżyciela posiłkowego ubocznego, tj. obok oskarżyciela publicznego (składa o tym oświadczenie w nieprzekraczalnym terminie 7 dni od otrzymania zawiadomienia oskarżyciela publicznego o przesłaniu aktu oskarżenia);
- pokrzywdzony może w sprawie ściganej na jego wniosek złożyć samodzielnie wniosek o ukaranie, wstępując wówczas w rolę, tzw. oskarżyciela posiłkowego, tzw.konkurencyjnego;
- pokrzywdzony może (przy przestępstwach innych niż ścigane na wniosek pokrzywdzonego) samodzielnie wnieść wniosek o ukaranie, jeżeli w ciągu miesiąca od powiadomienia o wykroczeniu organu uprawnionego do występowania w tych sprawach w charakterze oskarżyciela publicznego nie zostanie powiadomiony o wniesieniu przez ten organ wniosku o ukaranie albo otrzyma zawiadomienie o tym, iż organ nie znalazł podstaw do wniesienia wniosku o ukaranie. Staje się on wówczas oskarżycielem posiłkowym tzw. subsydiarnym.
Występowanie w charakterze oskarżyciela posiłkowego jest o tyle ważne, że wówczas pokrzywdzony jest stroną tego postępowania w znaczeniu prawnym i ma prawo składania wniosków dowodowych oraz oświadczeń, wygłasza mowę końcową w sprawie, a przede wszystkim ma prawo do składania w tym postępowaniu apelacji (w razie niekorzystnego dla niego wyroku) lub zażaleń na niekorzystne dla niego (zaskarżalne w świetle przepisów) postanowienia.
Niezależnie od tego, czy pokrzywdzony występuje w roli oskarżyciela posiłkowego, czy też nie, ma on prawo do obecności na rozprawie, jest także przesłuchiwany w sprawie jako świadek.
Ponadto należy podnieść kwestię naprawienia ewentualnych szkód wyrządzonych pokrzywdzonemu.W przepisach części szczególnej prawa wykroczeń (a zatem w przypadku konkretnych przestępstw) możliwe jest orzeczenie przez sąd obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu lub orzeczenie na jego rzecz nawiązki. Jest to niezależne od faktu występowania przez pokrzywdzonego w roli oskarżyciela posiłkowego.
Zobacz serwis: Postępowanie wykroczeniowe