Renta wdowia a wspólność małżeńska. Jak ją udowodnić przed ZUS?

• Komu ZUS wypłaci rentę wdowią? Jeden warunek wspólności małżeńskiej
• Co oznacza wspólność małżeńska przy rencie wdowiej? ZUS wyjaśnia
• Oświadczenie, że pozostawała we wspólności małżeńskiej do dnia śmierci współmałżonka
• Jak należy interpretować tę wspólność małżeńską?
• SN: wspólności małżeńskiej nie należy utożsamiać z węższym pojęciem wspólności ustawowej

Renta wdowia to świadczenie, które ZUS wypłaca osobom spełniającym określone warunki, takie jak odpowiedni wiek, nabycie prawa do renty rodzinnej czy brak nowego związku małżeńskiego. Jednym z wymagań jest pozostawanie we wspólności małżeńskiej z małżonkiem do dnia jego śmierci.

Chociaż ustawa emerytalna nie precyzuje, czym dokładnie jest wspólność małżeńska, wyjaśnienia ZUS oraz orzecznictwo sądowe dostarczają odpowiedzi. W tym artykule dowiesz się, jak interpretować ten warunek i jak udowodnić wspólność małżeńską przed ZUS, by otrzymać świadczenie.

Komu ZUS wypłaci rentę wdowią? Jeden warunek wspólności małżeńskiej

Żeby ZUS mógł wypłacić Ci połączone świadczenia, musisz spełniać określone warunki, do których należy pozostawanie we wspólności małżeńskiej do dnia śmierci małżonka. Istotne znaczenie ma również wiek – kobiety muszą mieć co najmniej 60 lat, a mężczyźni 65 lat. Dodatkowo prawo do renty rodzinnej musi zostać nabyte nie wcześniej niż w dniu ukończenia 55 lat (kobiety) lub 60 lat (mężczyźni). Co ważne, ponowne zawarcie związku małżeńskiego wyklucza możliwość łącznej wypłaty świadczeń.

ZUS wypłaci rentę wdowią, czyli świadczenie łącznie z rentą rodzinną, w sytuacji gdy spełniasz wszystkie poniższe warunki, tj.:

• masz co najmniej 60 lat (jeśli jesteś kobietą) i 65 lat (jeśli jesteś mężczyzną),
• do dnia śmierci Twojego małżonka (lub małżonki) pozostawałaś (lub pozostawałeś) z nim (lub z nią) we wspólności małżeńskiej,
• nabyłaś lub nabyłeś prawo do renty rodzinnej po zmarłym małżonku nie wcześniej niż w dniu, w którym ukończyłaś 55 lat, jeśli jesteś kobietą lub ukończyłeś 60 lat, jeśli jesteś mężczyzną,
• nie jesteś obecnie w związku małżeńskim.

Co oznacza wspólność małżeńska przy rencie wdowiej? ZUS wyjaśnia

ZUS udzielił krótkich wyjaśnień dotyczących renty wdowiej w zakresie warunku pozostawania w wspólności małżeńskiej. Zgodnie z art. 95a ust. 2 pkt 2 ustawy emerytalnej warunkiem wypłaty renty rodzinnej łącznie z własnym świadczeniem jest, aby osoba, która się o to ubiega, pozostawała we wspólności małżeńskiej do dnia śmierci małżonka.

Ustawa emerytalna nie zawiera definicji wspólności małżeńskiej. Jednak, na podstawie orzecznictwa sądowego przyjmuje się, że wspólność małżeńska oznacza rzeczywisty związek łączący małżeństwo, który obejmuje wspólne zamieszkiwanie i prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego, wspólne pożycie, wierność i współdziałanie dla dobra rodziny. Na wspólność małżeńską składają się różnego rodzaju więzi, nie tylko natury fizycznej i majątkowej, ale także więź duchowa, osobista, emocjonalna i uczuciowa.

Oświadczenie, że pozostawała we wspólności małżeńskiej do dnia śmierci współmałżonka

Pozostawanie we wspólności małżeńskiej do dnia śmierci małżonka według ZUS oznacza więc wspólne zamieszkiwanie lub prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego lub inny rodzaj więzi łączącej małżonków. Osoba, która ubiega się o wypłatę renty wdowiej, musi złożyć oświadczenie, że pozostawała we wspólności małżeńskiej do dnia śmierci współmałżonka. Informacje te podaje zgodnie z prawdą i potwierdza podpisem.

We wniosku o rentę wdowią jest miejsce na tego rodzaju oświadczenie. Wniosek ERWD zawiera punkt na wskazanie, poprzez zaznaczenia kwadracika TAK albo NIE, czy:

• do dnia śmierci współmałżonka wnioskodawca pozostawał we wspólności małżeńskiej (wspólnie zamieszkiwali lub prowadzili wspólne gospodarstwo domowe lub łączył ich inny rodzaj więzi),
• wnioskodawca jest obecnie w związku małżeńskim (dotyczy nowego związku po śmierci małżonka).

Jak należy interpretować tę wspólność małżeńską?

Wyjaśnień dotyczących warunku pozostawania we wspólności małżeńskiej do dnia śmierci małżonka udzielił wiceminister Sebastian Gajewski. "Wspólność małżeńska jest pojęciem prawa ubezpieczeń społecznych, a nie prawa rodzinnego i opiekuńczego. Wspólność małżeńska odnosi się do sytuacji, w której zachodzi faktyczne pożycie między małżonkami, czyli oni po prostu tworzą gospodarstwo domowe i w rzeczywistości zachodzą te 3 więzi konstytuujące małżeństwo, w tym w szczególności więź ekonomiczna" - wskazał.

"Jednak nie odnosi się ta kategoria prawa ubezpieczeń społecznych, czyli wspólności małżeńskiej, do małżeńskiego ustroju majątkowego, który wybierają sobie małżonkowie. Innymi słowy, wspólność małżeńska w tym znaczeniu, które jest przyjęte w prawie ubezpieczeń społecznych, może zachodzić zarówno wtedy, kiedy jest rozdzielność majątkowa, jak i wtedy, kiedy mamy wspólność małżeńską ustawową. Małżeński ustrój majątkowy nie ma wpływu rozstrzygającego na to, czy zachodzi wspólność małżeńska w znaczeniu przyjętym w prawie ubezpieczeń społecznych" - wyjaśnił minister.

SN: wspólności małżeńskiej nie należy utożsamiać z węższym pojęciem wspólności ustawowej

W tym kontekście warto sięgnąć jeszcze po postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2023 r. (sygn. akt I USK 148/23). SN uznał w nim, że wspólności małżeńskiej w rozumieniu ww. art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej nie należy utożsamiać z węższym pojęciem wspólności ustawowej. Brak rozdzielności majątkowej znamionuje istnienie więzi ekonomicznej (i to nie w każdej sytuacji), a więc tylko jednego z elementów składających się na pojęcie wspólności małżeńskiej.

Co więcej, według Sadu Najwyższego pozostawanie we wspólności małżeńskiej, która stanowi przesłankę nabycia prawa do renty rodzinnej w myśl art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej nie może być postrzegane jako następstwo jedynie formalnie zawartego związku małżeńskiego, ale również jako wspólność małżeńska wynikająca lub powiązana z rzeczywistym korzystaniem z praw i realizowaniem powinności małżeńskich, które do dnia śmierci ubezpieczonego współmałżonka kreują faktyczną wspólnotę małżeńską w jej rozmaitych wymiarach: duchowym, materialnym lub rodzinnym, a następnie - wskutek wystąpienia ryzyka ubezpieczeniowego (śmierci ubezpieczonego) - uruchamiają prawo ustawowo wskazanych osób bliskich do renty rodzinnej. Zdaniem SN okoliczności dotyczące istnienia albo nieistnienia rzeczywistej „wspólności małżeńskiej” muszą być badane z uwzględnieniem uczuciowej motywacji zachowań małżonków.