Kontrola osobista nieletniego stała się przedmiotem wniosku, złożonego w dniu 8 kwietnia 2014 roku przez Rzecznika Praw Obywatelskich (Irenę Lipowicz) do Ministra Sprawiedliwości.
Zobacz również: Na czym polega kontrola osobista?
Ochrona prawa do prywatności
Zastrzeżenia ze strony RPO budzi prawidłowość ochrony prawa do prywatności w kontekście sposobu przeprowadzenia kontroli osobistej nieletniego. Odbywa się ona bowiem jedynie na podstawie aktu prawnego o charakterze wykonawczym, czyli rozporządzenia (Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2001 r. w sprawie zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich, Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1359 ze zm). RPO podkreśla, że wprowadzenie wskazanych ograniczeń musi nastąpić w drodze ustawowej, po określeniu przesłanek materialnych oraz ze wskazaniem maksymalnych granic ograniczenia.
Powyższe stanowisko potwierdzone jest w sposób jednoznaczny przez TK. W wyroku z dnia 19 maja 1998 r., U5/97 Trybunał stwierdził, że wprowadzenie ograniczenia w korzystaniu z praw i wolności w drodze innej niż ustawowa jest niekonstytucyjne - „brak zachowania ustawowej formy dla ograniczeń wolności jednostki musi prowadzić do dyskwalifikacji danego unormowania jako sprzecznego z Konstytucją”.
Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. z 2014 r. poz. 382) nie posługuje się pojęciem „kontroli osobistej”. Nie odnosi się także jej warunków czy zasad.
Kontrola osobista cudzoziemca
Warto powołać się na kolejne orzeczenie Trybunału (wyrok TK z dnia 29 października 2013 r., sygn. akt U 7/12), w którym stwierdzono, że kontrola osobista cudzoziemców, dokonywana na podstawie regulaminu organizacyjno-porządkowego (Regulamin organizacyjno-porządkowy pobytu cudzoziemców w strzeżonym ośrodku i areszcie w celu wydalenia) jest niezgodna z Konstytucją. Zdaniem TK: „kontrola osobista stanowi ingerencję w nietykalność osobistą chronioną na podstawie Konstytucji oraz prawo do prywatności. W przypadku ingerencji w obie te wolności osobiste, wyłącznie interwencja ustawodawcy. Ustawodawca musi uczynić to w sposób zupełny i precyzyjny”. Na zasadzie analogii RPO wnioskuje niezgodność uregulowań dot. nieletniego.
Zadaj pytanie na: Forum
Kontrola osobista nieletniego
Wskazane wyżej rozporządzenie przewiduje jedynie ogóle zobowiązanie pracowników zakładu do przeprowadzania kontroli. Jej celem jest odnalezienie przedmiotów niebezpiecznych/ niedozwolonych lub udaremnienie ucieczki. Kontrola osobista może być także przeprowadzona w innych (uzasadnionych) przypadkach. Rozporządzenie nie przewiduje jednoznacznego uprawnienia do dokonywania kontroli osobistej. Uprawnia do:
- przeglądania i kontrolowania zawartości wnoszonych i deponowanych bagaży lub rzeczy,
- sprawdzania ładunków pojazdów,
- przeprowadzania szczegółowych przeszukań pomieszczeń izby przejściowej/ izolacyjnej/ chorych (przed umieszczeniem w nich nieletnich oraz po ich opuszczeniu),
- przeprowadzania kontroli pobieżnej nieletnich.
Rozporządzenie wskazuje co prawda definicję legalną pojęcia „kontrola osobista”. Nie wskazuje jednak sytuacji ani warunków jej zastosowania.
Postępowanie w sprawach nieletnich - zmiany
RPO wnosi o zmianę w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich. Poprzez:
- szczegółowe określenie przypadków, w których dopuszczalne jest poddanie nieletniego kontroli osobistej,
- wprowadzenie wymogu przeprowadzania kontroli w pomieszczeniu niemonitorowanym i wyłącznie przez osobę tej samej płci,
- wprowadzenie wymogu odnotowywania przez pracowników zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich w prowadzonym do tego celu rejestrze, informacji na temat godziny, miejsca, przyczyny dokonania kontroli osobistej oraz danych kontrolującego i kontrolowanego.
Polecamy serwis: Dziecko i prawo