Nie oznacza to jednak, że rodzic, który poweźmie informację, że jego małoletnie dziecko zostało pokrzywdzone jakimś działaniem (lub zaniechaniem) drugiego rodzica nie ma prawa do podjęcia czynności w kierunku ochrony praw małoletniego. Często bowiem źródłem informacji o popełnionym na szkodę małoletniego przestępstwie jest właśnie jedno z rodziców. Wówczas to rodzic składa do prokuratury zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa wskazując w nim stan faktyczny oraz sprawcę, którym jest drugi z rodziców.
Procedura wyznaczenia kuratora.
Zgodnie z art. 51 § 2 Kodeksu postępowania karnego,jeżeli pokrzywdzonym jest małoletni albo ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo, prawa jego wykonuje przedstawiciel ustawowy albo osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje.
W myśl zaś przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przedstawicielem ustawowym małoletniego są jego rodzice. Kodeks rodzinny wskazuje jednak, że żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem, (…). Przepis ten stosuje się odpowiednio w postępowaniu przed sądem lub innym organem państwowym, co oznacza, że będzie miał on zastosowanie również w postępowaniu karnym.
W tej sytuacji dla zabezpieczenia interesów małoletniego w postępowaniu karnym toczącym się przeciwko jednemu z rodziców sąd opiekuńczy na wniosek prokuratora ma obowiązek wyznaczyć małoletniemu kuratora procesowego. Postanowienie sądu powinno zostać wydane bezzwłocznie.
|podstawa prawna art. 51 § 2 k.k. art. 98 k.r.o oraz art. 99 k.r.o|
Jak pokazuje praktyka prokuratorzy zazwyczaj zbyt późno składają wnioski o wyznaczenie kuratora co ma negatywne przełożenie na ochronę interesów małoletniego. Wyznaczenie kuratora dopiero po przedstawieniu zarzutów lub wniesieniu aktu oskarżenia wyłącza kuratora z podejmowania czynności na etapie postępowania przygotowawczego. Kurator nie ma wówczas realnej możliwości udziału w całym postępowaniu, składania wniosków dowodowych, przesłuchaniu świadków, nie uczestniczy również w przesłuchaniu małoletniego. Z uwagi natomiast na fakt, że postępowanie przygotowawcze może zakończyć się umorzeniem uznać należy, że praktyka wyznaczenia kuratora po przeprowadzeniu postępowania dowodowego jest nieprawidłowa i sprzeczna z interesem małoletniego pokrzywdzonego.
Jakich czynności może w postępowaniu karnym dokonywać kurator?
Ponieważ wyznaczony do reprezentacji małoletniego kurator zastępuje w tym postępowaniu jego rodzica lub oboje rodziców, wszystkie podejmowane przez nich czynności stają się bezskuteczne, należy bowiem przyjąć, że interesy rodziców małoletniego mogą być sprzeczne z interesami dziecka.
Wniesienie przez jednego z rodziców prywatnego aktu oskarżenia przeciwko drugiemu z nich w sprawie, w której pokrzywdzonym jest małoletnie dziecko jest równoznaczne z brakiem skargi uprawnionego oskarżyciela, a zatem bezskuteczne. Czynności tej konwaliduje ustanowienie przez rodziców profesjonalnego pełnomocnika w osobie adwokata lub radcy prawnego.
Kuratorowi w postępowaniu karnym przysługują prawa strony, może dokonywać wszelkich czynności, których za małoletniego dokonywały jego rodzic.
W postępowaniu przygotowawczym może np.:
- złożyć zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa,
- złożyć wniosek o ściganie,
- składać wnioski dowodowe,
- uczestniczyć w przesłuchaniu świadków,
- uczestniczyć w przesłuchaniu małoletniego,
- uczestniczyć w przesłuchaniu podejrzanego,
- wnosić środki zaskarżenia tj. zażalenie na postanowienie o umorzeniu postępowania, zażalenie na uchylenie areszty tymczasowego.
W postępowaniu sądowym może np.:
- składać wnioski dowodowe,
- uczestniczyć w rozprawie,
- wnosić środki zaskarżenia tj. apelację od wyroku.
Kurator może również wnieść do sądu prywatny akt oskarżenia przeciwko jednemu z rodziców.
Zakres tych uprawnień nie ma jednak charakteru nieograniczonego. Jak wskazują przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, kurator powinien uzyskać pozwolenie sądu do dokonania w imieniu i na rzecz małoletniego czynności we wszystkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku małoletniego.
|podstawa prawna 156 k.r.o.|
Za taką czynność uznaje się np. pojednanie ze sprawcą. Kurator może to uczynić w imieniu małoletniego, uprzednio musi jednak uzyskać zgodę sądu opiekuńczego.
Czynności procesowe podejmowane przez prokuratora nie odnoszą skutku wobec niego ani na jego rachunek, gdyż występuje on w interesie i na rzecz małoletniego pokrzywdzonego.Należy jednak pamiętać, że na kuratorze ciąży obowiązek działania tylko na korzyść pokrzywdzonego. Podejmowanie lub niepodejmowanie działań, które z punktu widzenia jego interesu byłby konieczne skutkować powinno uznaniem, że czynność niekorzystna dokonana została z przekroczeniem uprawnień a zatem jest bezskuteczna, jako czynność podmiotu nieuprawnionego.
Kto może zostać kuratorem?
Zgodnie z treścią art. 178 § 2 k.r.o. w zw. z art. 148 § 2 k.r.o. kuratorem może być ustanowiony tylko ten, w stosunku do kogo zachodzi duże prawdopodobieństwo, że wywiąże się ze swoich obowiązków należycie.
W praktyce coraz częściej kuratorami procesowymi wyznaczani są adwokaci i radcy prawni. Osoby posiadające wykształcenie kierunkowe i na co dzień reprezentujące w sprawach karnych lub cywilnych dają większą gwarancję zabezpieczenia interesów małoletniego.
|podstawa prawna art.178 § 2 k.r.o. w zw. z art. 148 § 2 k.r.o.|
Relacja kurator – rodzic.
Wyznaczenie kuratora procesowego powoduje, że przejmuje on obowiązki pełnomocnika ustawowego małoletniego w miejsce jego rodziców. To kurator będzie składał wnioski dowodowe, uczestniczył w przesłuchaniach, reprezentował dziecko w sądzie i sporządzał w jego imieniu pisma procesowe. Uczestnictwo w postępowaniu kolejnej osoby stanowi dla rodziców małoletniego istotny problem. Zwykle rodzice o wyznaczeniu kuratora dowiadują się z pisma otrzymanego z sądu. Nie wiedzą jakie są jego zadania i dlaczego podejmuje on decyzje dotyczące ich dziecka.Bywa, że rodzi to konflikt pomiędzy kuratorem a rodzicami, którzy reprezentują sprzeczne interesy.
Zdarza się również, że rodzice, a zwłaszcza ten przeciwko któremu toczy się postępowanie starają się wpłynąć na kuratora i przekonać go do rezygnacji z czynności na rzecz małoletniego.
Różnie ocenia się współpracę pomiędzy kuratorem a rodzicem „niekrzywdzącym”. Nie ulega wątpliwości, że kurator do wykonywania swoich obowiązków będzie potrzebował informacji od drugiego rodzica. Nie powinien jednak wchodzić z nim w zbytnią zażyłość, często bowiem zdarza się, że sprawy karne wykorzystywane są przez rodzica „niekrzywdzącego” do wywarcia skutków w innym postępowaniu – rozwodowym, alimentacyjnym, w sprawach o kontakty z małoletnim czy ograniczenie władzy rodzicielskiej.
Kiedy kurator przestaje być kuratorem.
Jeżeli z postanowienia o wyznaczeniu kuratora wynika, że został on wyznaczony do jednej konkretnej sprawy uznać należy, że kuratela wygasa wraz z jej zakończeniem. Natomiast ustanie obowiązków kuratora wyznaczonego do dokonania jednej czynności ustanie wraz z jej dokonaniem. |podstawa prawna art. 180 par 1 i 2 k.r.o|
Autor: Kancelaria Adwokacka KNOPP; Adwokat Jagoda Knopp
Orzeczenia, które warto przeczytać:
- Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2012 r. (I KZP 9/12)
- Uchwała siedmiu sędziów Sąd Najwyższy z dnia 30 września 2010 r. (I KZP 10/2010)
- Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 2010 r., sygn. III KK 315/09
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny
Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy