W dniu 18 kwietnia 2012 r. Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok (sygn. akt K 33/11, dalej „wyrok”), w którym orzekł, że art. 1 pkt 4 lit. a oraz art. 1 pkt 4 lit. b ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy o dostępie do informacji publicznej
oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2011 r. Nr 204, poz. 1195, dalej „ustawa nowelizująca”) są niezgodne z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej (dalej „Konstytucja RP”).
Wniosek Prezydenta RP
Należy zaznaczyć, że wyrok został wydany na skutek wniosku Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (dalej „Prezydent RP”), który wystąpił o zbadanie przez Trybunał Konstytucyjny (dalej „TK”) konstytucyjności procedury uchwalania ustawy nowelizującej. W związku z powyższym, TK nie badał ww. przepisów pod względem merytorycznym, lecz kontrolował jedynie konstytucyjność samego procesu legislacyjnego, tzn. trybu wprowadzenia zmian do ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz. U. z 2001 r. Nr 112, poz. 1198 ze zm.).
Ograniczenie prawa do informacji publicznej
Celem wyjaśnienia należy wskazać, że przepisy art. 1 pkt 4 lit. a oraz art. 1 pkt 4 lit. b ustawy nowelizującej wprowadzały możliwość m.in. ograniczenia prawa do informacji publicznej ze względu na ochronę ważnego interesu gospodarczego państwa, jeżeli udostępnienie informacji publicznej osłabiłoby zdolność negocjacyjną państwa w procesie gospodarowania jego mieniem lub w procesie zawierania umowy międzynarodowej, a także utrudniałoby ochronę interesów Rzeczypospolitej Polskiej lub Skarbu Państwa w postępowaniach przed sądami, trybunałami lub innymi organami.
Poprawki Senatu
Należy zwrócić uwagę, że ustawa nowelizująca pierwotnie uchwalona przez Sejm nie zawierała przepisów, które wprowadzałyby powyższe ograniczenia prawa do informacji publicznej. Wskazane powyżej przepisy ograniczające prawo do informacji publicznej zostały wprowadzone do ustawy nowelizującej na ostatnim etapie prac legislacyjnych, w drodze poprawek uchwalonych przez Senat, które ostatecznie nie zostały odrzucone przez Sejm.
Stanowisko Prezydenta RP
W ocenie Prezydenta RP, Senat, wprowadzając przepisy ograniczające prawo do informacji publicznej, wykroczył poza materię ustawy przekazanej mu do rozpoznania przez Sejm i tym samym przekroczył swoje kompetencje. Zdaniem Prezydenta RP, poprawki Senatu mają bowiem wyraźnie ograniczony zakres i nie mogą dotyczyć spraw, które nie były przedtem rozpoznane przez Sejm. Wprowadzenie przez Senat poprawek, które dotyczą spraw wcześniej nie rozpatrywanych przez Sejm stanowiłoby bowiem w istocie nową inicjatywę ustawodawczą Senatu.
Wyrok TK
TK w pełni podzielił powyższe stanowisko Prezydenta RP i orzekł, że sposób wprowadzenia ww. poprawek do ustawy nowelizującej przez Senat jest niezgodny z Konstytucją RP. W konsekwencji, art. 1 pkt 4 lit. a oraz art. 1 pkt 4 lit. b ustawy nowelizującej ze względów proceduralnych zostały uznane za niezgodne z Konstytucją RP oraz utraciły moc obowiązującą w dniu wejścia w życie wyroku, tj. 30 kwietnia 2012 r.
Zobacz serwis: Trybunał Konstytucyjny
Uzasadnienie wyroku
W uzasadnieniu wyroku TK wskazał, że poprawki Senatu mają wyraźnie ograniczony zakres. Mogą one mieć charakter zarówno formalno-legislacyjny, jak i merytoryczny, jednak zawsze dotyczyć muszą wprost materii, która była przedmiotem rozpatrzenia przez Sejm. Senat jest bowiem związany merytoryczną treścią ustawy uchwalonej przez Sejm. Celem wskazanego ograniczenia jest zapewnienie, by podstawowe treści, które znajdą się ostatecznie w ustawie, przebyły pełny proces legislacyjny.
Senat może modyfikować rozwiązania przyjęte w ustawie uchwalonej przez Sejm oraz nadawać im nową treść, natomiast nie może w trybie poprawki dodawać do ustawy elementów całkowicie nowych co do przedmiotu unormowania, nieprzewidzianych w tekście ustawy uchwalonej przez Sejm. Takie działanie stanowiłoby bowiem w praktyce nową inicjatywę ustawodawczą Senatu. W przedmiotowej sprawie poprawki Senatu wprowadziły - nieregulowane w ustawie uchwalonej przez Sejm - ograniczenie dostępu do informacji publicznej i tym samym niewątpliwie wykroczyły poza materię ustawy przekazanej do rozpoznania Senatowi.
Jak już wyżej wskazano, TK nie oceniał merytorycznie zmian wprowadzonych zakwestionowanymi przepisami ustawy nowelizującej. Należy jednak zauważyć, że stwierdzenie niezgodności z Konstytucją RP tych przepisów z przyczyn proceduralnych, ma bezpośrednie znaczenie dla ochrony konstytucyjnego prawa dostępu do informacji o działaniach władz i podmiotów publicznych (art. 61 Konstytucji RP). Pozytywnie należy więc ocenić zastosowanie przez TK rygorystycznej wykładni przepisów dotyczących procesu legislacyjnego, w odniesieniu do ingerencji ustawodawcy w tak istotną materię, jaką jest dostęp do informacji publicznej.
Zobacz serwis: Konstytucja
Podsumowanie
Podsumowując, w przedstawionym wyroku TK orzekł o niezgodności z Konstytucją RP ze względów proceduralnych niektórych przepisów ustawy nowelizującej, ograniczających prawo do informacji publicznej. TK po raz kolejny wskazał, że poprawki Senatu mają wyraźnie ograniczony zakres. Celem tego ograniczenia jest zapewnienie, by przepisy, które znajdą się ostatecznie w ustawie, przebyły pełną procedurę legislacyjną. Konieczność zapewnienia prawidłowego procesu uchwalania przepisów ustawowych, poparta powyższą wykładnią TK, odnosi się zwłaszcza do przepisów, które bezpośrednio dotyczą praw lub wolności konstytucyjnych, tak jak to ma miejsce w przypadku prawa dostępu do informacji publicznej.