Aktualnie sprawa rozwodowa nierozerwalnie wiąże się z postępowaniem przed sądem, formalnym procesem, koniecznością udziału w rozprawach, przeprowadzaniem dowodów oraz niejednokrotnie znacznym stresem i długim oczekiwaniem na rozstrzygnięcie.
W kwietniu 2025 r. Ministerstwo Sprawiedliwości w ramach działań deregulacyjnych przedstawiło propozycję nowelizacji Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz niektórych innych ustaw (dalej k.r.o.), mającą na celu wprowadzenie alternatywnej drogi rozwiązania małżeństwa – tzw. rozwodu pozasądowego. Model ten miałby polegać na umożliwieniu uzyskania rozwodu przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego w wybranej przez małżonków gminie, bez udziału sądu. Nowa procedura miałaby opierać się na zgodnych oświadczeniach małżonków, a jej szczegółowy przebieg miałby być określony w zmienionych przepisach ustawy z 28 listopada 2024 r. Prawo o aktach stanu cywilnego.
- Jakie przesłanki trzeba będzie spełnić, aby uzyskać rozwód przed USC?
- Prościej nie zawsze znaczy lepiej – zalety i ryzyka rozwodu pozasądowego
- Korzyści z rozwodu pozasądowego
- Zagrożenia wynikające z rozwodu pozasądowego
Jakie przesłanki trzeba będzie spełnić, aby uzyskać rozwód przed USC?
Według proponowanych zmian, aby uzyskać rozwód przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego, małżonkowie będą musieli spełnić kilka ściśle określonych przesłanek, które mają być uwzględnione w znowelizowanych przepisach k.r.o. Po pierwsze, między małżonkami będzie musiał wystąpić zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego, który oboje małżonkowie zgodnie potwierdzą. Po drugie, małżeństwo będzie musiało trwać co najmniej rok. Kolejnym warunkiem będzie brak wspólnych małoletnich dzieci – zarówno biologicznych, jak i przysposobionych. Wymagana będzie również pełna zgodność małżonków co do samej decyzji o rozwodzie oraz wszystkich jej skutków. Cała procedura oparta będzie na dobrowolnych, zgodnych oświadczeniach złożonych osobiście przed kierownikiem USC.
Ponadto z rozwodu pozasądowego będą mogli skorzystać tylko małżonkowie będący obywatelami polskimi albo małżonkowie nieposiadający wspólnego obywatelstwa, którzy mają miejsce zamieszkania w Polsce. W przypadku obywateli polskich przebywających za granicą, odpowiednie czynności będą mogły być przeprowadzone przed polskim konsulem.
Prościej nie zawsze znaczy lepiej – zalety i ryzyka rozwodu pozasądowego
W pierwszej chwili propozycja wprowadzenia rozwodu pozasądowego wydaje się w pełni odpowiadać na oczekiwania społeczne – zapowiada szybsze, mniej kosztowne i bardziej dostępne rozwiązanie dla zgodnych małżonków. W dalszej perspektywie można jednak dostrzec nie tylko potencjalne korzyści, lecz również istotne zagrożenia i wątpliwości prawne związane z ograniczeniem sądowej kontroli nad taką istotną decyzją.
Korzyści z rozwodu pozasądowego
• Jedną z najbardziej oczywistych zalet rozwodu pozasądowego jest znaczące skrócenie czasu potrzebnego do rozwiązania małżeństwa. Postępowania rozwodowe prowadzone przed sądem, nawet w przypadku zgodnych stanowisk stron, często przedłużają się z powodu przeciążenia sądów, czy przeprowadzania postępowania dowodowego. W wariancie uproszczonym możliwe będzie sfinalizowanie rozwodu w o wiele krótszym czasie,
• Zakończenie małżeństwa, nawet najbardziej zgodne, wiąże się z dużym ładunkiem emocjonalnym. Procedura przed sądem – z wymogiem osobistego stawiennictwa i obecnością osób trzecich, w tym świadków, pełnomocników i pracowników sądu – dla wielu osób jest źródłem dodatkowego stresu. Wariant pozasądowy, oparty na składaniu zgodnych oświadczeń w obecności urzędnika stanu cywilnego, pozwala zachować większe poczucie prywatności i spokoju,
• Niewątpliwą zaletą nowej procedury będzie również jej niższy koszt. Rozwód przed sądem może wiązać się z koniecznością ponoszenia opłat sądowych, kosztów zastępstwa procesowego, a czasem także wydatków na opinie biegłych czy tłumaczenia dokumentów. Rozwód pozasądowy będzie w swojej konstrukcji znacznie prostszy – i tym samym bardziej dostępny finansowo, zwłaszcza dla osób o ograniczonych zasobach.
Zagrożenia wynikające z rozwodu pozasądowego
• Jednym z podstawowych zagrożeń jest brak rzeczywistego nadzoru sądowego nad faktycznym wystąpieniem przesłanek rozwodu. W postępowaniu sądowym, niezależnie od zgodności małżonków, sąd każdorazowo weryfikuje, czy faktycznie nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia. W nowej procedurze kluczową rolę odgrywać będą jedynie oświadczenia stron, składane przed urzędnikiem. Taka konstrukcja – choć efektywna pod względem proceduralnym – znacząco ogranicza możliwość pogłębionej analizy sytuacji małżonków, zwłaszcza gdy jedna ze stron działa pod presją lub w stanie niepełnej świadomości prawnej,
• Istotne ryzyko wiąże się również z potencjalną nierównowagą stron. W przypadku, gdy małżonkowie bez żadnego przygotowania i bez dokonania oceny skutków rozwodu pozasądowego zdecydują się na takie rozwiązanie, może dojść do sytuacji, w której jedna ze stron nie będzie w pełni świadoma konsekwencji prawnych tego rodzaju rozwodu (w tym rozwodu bez orzekania o winie). Skutki te mogą okazać się negatywne przykładowo w sferze majątkowej,
• Wreszcie, należy wskazać na ryzyko zbyt pochopnego podejmowania decyzji o rozwodzie. Obecnie czas trwania postępowania sądowego – choć często postrzegany jako uciążliwy – pełni niejako funkcję bufora, dającego stronom przestrzeń do przemyślenia decyzji, skorzystania z mediacji, porad psychologicznych czy wsparcia prawnego. Skrócenie tego czasu może w niektórych przypadkach skutkować decyzjami podejmowanymi zbyt impulsywnie, bez dostatecznej refleksji i analizy konsekwencji,
• Nie można też wykluczyć, że rozwody pozasądowe będą obarczone wielością trudności, związanych z wadami oświadczeń woli, czy też brakiem ujawniania przez małżonków posiadania małoletnich dzieci. W takich przypadkach unieważnienie rozwodu pozasądowego wymagać będzie postępowania przed sądem. Wobec powyższego procedura, która de facto ma być pewnym uproszczeniem z wysokim prawdopodobieństwem będzie wiązała się ze wszczynaniem koniecznych postępowań sądowych.
Podsumowując, planowana nowelizacja stanowi istotny krok w kierunku uproszczenia procedur prawa rodzinnego. Niewątpliwie może ona odciążyć sądy, przyspieszyć formalności i dać zgodnym małżonkom możliwość zakończenia małżeństwa w sposób szybki i niestresujący. Niemniej jednak, brak nadzoru sądu, możliwa nierównowaga stron czy pochopność decyzji to kwestie, których nie można bagatelizować. Dlatego przed podjęciem tego ostatecznego kroku warto rozważyć rozmowę z prawnikiem – choćby po to, by upewnić się, że wszystkie konsekwencje prawne zostały przez małżonków właściwie ocenione. Rozwód, nawet w najbardziej uproszczonej formie, pozostaje poważną decyzją życiową i prawną. Właściwe przygotowanie i świadome podejście, może zapobiec wielu błędom, których skutki są często trudne do odwrócenia.
Autorzy:
Cyntia Mizak, aplikantka radcowska w RESIST Rezanko Sitek
Tomasz Uljasz, adwokat w RESIST Rezanko Sitek