Koniec z ograniczonym dostępem do najważniejszej usługi wsparcia dla osób niepełnosprawnych, ale nie dla seniorów powyżej 65 roku życia – rząd staje w opozycji do pomysłów Prezydenta

• Czym jest asystencja osobista dla osób z niepełnosprawnościami (dalej: AOON)?
• Kolejny kamień milowy na drodze do zapewnienia ciągłości wsparcia i szerokiego dostępu do asystencji osobistej osób niepełnosprawnych pokonany, ale nie dla seniorów powyżej 65 roku życia
• Wykluczeniu seniorów powyżej 65 roku życia z prawa do asystencji osobistej osób niepełnosprawnych sprzeciwia się Rządowe Centrum Legislacji
• Poza rządowym projektem ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami – jest jeszcze projekt prezydencki, który uwzględnia również seniorów 65+
• Uregulowanie kwestii asystencji osobistej osób niepełnosprawnych na poziomie ustawowym jest problemem niezwykle istotnym, doniosłym społecznie
• Czym jest program „Opieka 75+”, który ma stanowić alternatywę dla objęcia niepełnosprawnych seniorów prawem do asystencji osobistej?
• Asystent osobisty dla niepełnosprawnego seniora w ramach dofinansowania z Funduszu Solidarnościowego – na jakich zasadach?

Czym jest asystencja osobista dla osób z niepełnosprawnościami (dalej: AOON)?

AOON to najważniejsza usługa wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami, dzięki której niepełnosprawni – szczególnie ci, którzy wymagają bardzo intensywnego wsparcia – mają szansę na niezależne życie. Polega ona na wspieraniu osób z niepełnosprawnościami w codziennych czynnościach, których osoby te nie mogą wykonać samodzielnie, takich jak m.in. ubieranie się, czynności pielęgnacyjne, wychodzenie z domu, przemieszczanie się po mieście, przyjmowanie leków, robienie zakupów, utrzymywanie relacji ze znajomymi czy wykonywanie pracy zawodowej.

Jak podkreśla Pełnomocnik Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych Łukasz Krasoń – asystent osobisty nie jest opiekunem, członkiem rodziny, ani wolontariuszem.

Aktualnie, asystencja osobista realizowana jest w ramach rocznych programów rządowych, finansowanych z Funduszu Solidarnościowego. Oznacza to brak ciągłości wsparcia, ograniczony dostęp i różną jakość usług.

Kolejny kamień milowy na drodze do zapewnienia ciągłości wsparcia i szerokiego dostępu do asystencji osobistej osób niepełnosprawnych pokonany, ale nie dla seniorów powyżej 65 roku życia

W dniu 8 maja br. Stały Komitet Rady Ministrów rozpoczął prace nad rządowym projektem ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami (nr w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów: UD168), który – według MRPiPS – czyni zadość wymaganiom Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami.

Jak wynika z komunikatu Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych Łukasza Krasonia, z 8 maja br. – rządowy projekt ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami jest rezultatem wielomiesięcznych analiz, konsultacji społecznych i szeroko zakrojonego dialogu z przedstawicielami środowisk osób z niepełnosprawnościami, aby rozwiązania zawarte w ustawie były jak najlepiej dopasowane do oczekiwań i potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Projekt ten, został przygotowany z uwzględnieniem doświadczeń wynikających z przetestowania w latach 2022-2023 przygotowanego przez MRPiPS Standardu Asystencji Osobistej (w ramach 100 237 godzin udzielonego wsparcia) oraz blisko 40% z 1080 uwag zgłoszonych w ramach konsultacji publicznych ww. projektu.

Jednocześnie jednak – zgodnie z art. 8 pkt 1 ww. projektu – o asystencję osobistą mogą ubiegać się wyłącznie osoby niepełnosprawne, które nie ukończyły 65 roku życia. Osoby po ukończeniu 65 roku życia – zgodnie z art. 8 ust. 2 ww. projektu – mają być uprawnione do korzystania z asystencji osobistej, tylko pod warunkiem, że prawo do tej asystencji nabyły przed ukończeniem ww. granicy wiekowej i wyłącznie do upływu okresu, na który została wydana decyzja ustalająca prawo do asystencji osobistej. Jednocześnie – w art. 3 ww. projektu – znajduje się informacja, że jego celem jest udzielanie osobom z niepełnosprawnościami wsparcia umożliwiającego niezależne życie, zgodnie z art. 19 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych. Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych – w jej art. 19 – stanowi natomiast, iż państwa strony niniejszej Konwencji uznają równe prawo wszystkich osób niepełnosprawnych do życia w społeczeństwie (wszystkich, czyli – bez różnicowania ich ze względu na wiek). Tymczasem – czy pozbawienie osób niepełnosprawnych, które ukończyły 65 rok życia prawa do korzystania z „najważniejszej usługi wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami, dzięki której osoby z niepełnosprawnościami, szczególnie te które wymagają bardzo intensywnego wsparcia, mają szansę na niezależne życie”¹ (jak wskazuje sam Pełnomocnik Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych), na równi z innymi, młodszymi osobami niepełnosprawnymi – nie stanowi pozbawienia tych osób prawa do życia w społeczeństwie na równi z tymi – innymi, młodszymi osobami niepełnosprawnymi?

Wykluczeniu seniorów powyżej 65 roku życia z prawa do asystencji osobistej osób niepełnosprawnych sprzeciwia się Rządowe Centrum Legislacji

W ramach prac Stałego Komitetu Rady Ministrów nad rządowym projektem o AOOS – uwagi do niego, w dniu 7 maja br., zgłosiły Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwo Zdrowia, Ministerstwo Sprawiedliwości, Ministerstwo Rozwoju i Technologii, Ministerstwo Finansów oraz Rządowe Centrum Legislacji. To ostatnie (tj. RCL) – podnosi m.in. problem wykluczenia z prawa do korzystania z AOON osób niepełnosprawnych, które ukończyły 65 rok życia, zwracając się do SKRM o ponowną analizę przyjętych w projekcie rozwiązań określających granice wiekowe, zwłaszcza w odniesieniu do górnej granicy wieku osób, które mogą zostać objęte asystencją osobistą:

– „Zgodnie z art. 3 projektu ustawy celem asystencji osobistej jest udzielenie osobom z niepełnosprawnością wsparcia umożliwiającego niezależne życie, zgodnie z art. 19 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych. W art. 5 ust. 1 Konwencji podkreślono, że wszyscy ludzie są równi wobec prawa i są uprawnieni, bez jakiejkolwiek dyskryminacji, do jednakowej ochrony prawnej i jednakowych korzyści wynikających z prawa, natomiast z art. 19 Konwencji wynika, że Państwa Strony Konwencji uznają równe prawo wszystkich osób niepełnosprawnych do życia w społeczeństwie, nie wprowadzając żadnego ograniczenia ze względu na wiek osób niepełnosprawnych. Z tego postanowienia Konwencji wynika także zobowiązanie do zapewnienia osobom niepełnosprawnym m.in. dostępu do szerokiego zakresu usług świadczonych w domu, w miejscu zamieszkania i innych usług wsparcia świadczonych w ramach społeczności lokalnej, w tym do pomocy osobistej niezbędnej do życia włączenia w społeczność, która także pozwoli na zapobieganie izolacji i segregacji społecznej. Z uzasadnienia projektu ustawy (str. 11) wynika, że równolegle będzie funkcjonował program resortowy „Asystent Osobisty Osoby Niepełnosprawnej” (podstawą prawną programu jest art. 7 ust. 5 ustawy z dnia 23 października 2018 r. o Funduszu Solidarnościowym), który „w kolejnych latach obejmie seniorów w większym stopniu”. Przewiduje się tak w związku z tym, że osoby korzystające dziś z programu resortowego zostaną w znaczącej części objęte asystencją ustawową. Ponadto rozwiązaniem, które ma zwiększyć dostępność do wsparcia w miejscu zamieszkania jest procedowany aktualnie w ramach konsultacji publicznych projekt ustawy o bonie senioralnym (UA3), którego celem jest „wypracowanie komplementarnego systemu wsparcia w aktywności społecznej, czynnościach pielęgnacyjnych oraz zaspokojeniu potrzeb dnia codziennego osobom w wieku starszym”, przy czym „bon senioralny ma być w swoim założeniu usługą społeczną o charakterze opiekuńczym, dostosowaną do potrzeb osób w wieku 75 lat lub więcej i z tego względu powinien być realizowany na szczeblu lokalnym – blisko osób, do których jest kierowany.” Zatem poza zakresem obowiązywania obu projektowanych ustaw pozostanie, co do zasady, grupa osób niepełnosprawnych w wieku od 65 do 75 lat.” – argumentuje RCL.

W odpowiedzi na powyższe zastrzeżenia RCL – w piśmie z dnia 8 maja 2025 r., znak BON-VII.0210.41.2024 – MRPiPS poinformowało, że – nie zamierza uwzględnić zgłoszonej uwagi: „wnioskodawca pozostaje przy stanowisku, że ustawa o asystencji osobistej nie powinna obejmować osób w wieku senioralnym”, wyjaśniając, iż:

1. Wsparcie osób z niepełnosprawnościami oraz seniorów leży w ramach kompetencji innych jednostek samorządu terytorialnego (odpowiednio: powiatów oraz gmin), z co za tym idzie – „utworzenie jednego instrumentu wspierającego również osoby 65+ mogłoby budzić pewne wątpliwości”,
2. Żaden inny kraj na świecie, w tym żaden z krajów, które ratyfikowały Konwencję o prawach osób niepełnosprawnych – nie umożliwia skorzystania z asystencji osobistej osobom, które utraciły sprawność po 65 roku życia, „co jest podyktowane zarówno względami merytorycznymi (inny rodzaj ryzyka – potrzeba wsparcia wynikająca z wieku, którą można ogółem przewidzieć), jak i finansowymi”,
3. Na zapewnienie adekwatnego wsparcia osobom między 66 a 75 rokiem życia pozwala kontynuacja programu finansowanego z Funduszu Solidarnościowego (red.: który jednak – jak argumentuje samo MRPiPS¹ – z tego względu, że finansowanie z Funduszu Solidarnościowego odbywa się w trybie rocznych programów – „oznacza brak ciągłości wsparcia, ograniczony dostęp i różną jakość usługi”) i ostatecznie
4. Do osób powyżej 65 roku życia kierowane są dedykowane programy wsparcia, np. Program „Opieka 75+”, jak i procedowany aktualnie na poziomie rządu bon senioralny, który – wedle przekazanych oficjalnie informacji – ma docelowo objąć również osoby w wieku 66-75 lat.

Poza rządowym projektem ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami – jest jeszcze projekt prezydencki, który uwzględnia również seniorów 65+

Poza wspomnianym powyżej rządowym projektem ustawy o AOON, nad którym pracuje obecnie SKRM – jest jeszcze projekt przygotowany przez Prezydenta Andrzeja Dudę, który został wniesiony do Sejmu 4 marca 2024 r. i prace nad nim „utknęły” w Komisji Polityki Społecznej i Rodziny, po skierowaniu do niej ww. projektu w dniu 1 października 2024 r.

Według Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych – prezydencki projekt ustawy o AOON jest niezgodny z art. 19 Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, Standardem Asystencji Osobistej oraz nie uwzględnia większości uwag i postulatów środowiska osób z niepełnosprawnościami oraz Rzecznika Praw Obywatelskich (w tym również zgłoszonych w ramach konsultacji publicznych ww. projektu).

Celem zobrazowania powyższego – Biuro Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych, wspólnie z MRPiPS, przygotowało porównanie kluczowych różnic prezydenckiego i rządowego projektu ustawy o AOON. Z pełną treścią ww. porównania, można zapoznać się poniżej:

Jedną z zasadniczych różnic pomiędzy projektem rządowym, a prezydenckim – jest właśnie kwestia objęcia prawem do asystencji osobistej osób niepełnosprawnych w wieku senioralnym (powyżej 65 roku życia). Projekt prezydencki zakłada bowiem (w przeciwieństwie do projektu rządowego), że niepełnosprawnym seniorom 65+ również przysługiwałoby prawo do korzystania z usług asystenta osobistego. Zasadność i realność takiego rozwiązania poddają jednak pod wątpliwość (w ramach ww. analizy) Pełnomocnik Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych oraz MRPiPS¹:

– „Należy zwrócić uwagę, że prezydencki projekt ustawy o asystencji osobistej niesie za sobą ogromną niepewność względem wydatków budżetowych. (…) przy uwzględnieniu seniorów w prezydenckim projekcie ustawy (których nie obejmuje żadna ustawa o asystencji osobistej na świecie), może wygenerować niemożliwe do poniesienia koszty budżetowe. Rozwiązanie prezydenckie w takiej formie i z tak szeroką grupą beneficjentów (łącznie z seniorami) to wydatek przekraczający nawet 20 mld zł rocznie już w pierwszych latach wdrażania tego projektu, rażąco wyższy niż zakładany w ramach projektu i sprawiający, że projekt jest obiektywnie nierealny do wdrożenia.”

Uregulowanie kwestii asystencji osobistej osób niepełnosprawnych na poziomie ustawowym jest problemem niezwykle istotnym, doniosłym społecznie

Pomimo sporu rządu i Prezydenta co do objęcia ustawą o AOON osób w wieku senioralnym (tj. osób powyżej 65 roku życia) – nie ulega wątpliwości, że uregulowanie kwestii asystencji osobistej osób niepełnosprawnych na poziomie ustawowym jest problemem niezwykle istotnym i doniosłym społecznie. Dlatego też, należy mieć nadzieję, że jak najszybciej znajdzie ono swój finał – w jak najlepszej dla osób niepełnosprawnych, możliwej formie.

Jeżeli chodzi o projekt rządowy – na obecnym etapie, został wyznaczony termin na zgłaszanie do niego uwag w ramach prac SKRM, do 13 maja 2025 r. Po zakończeniu prac nad ww. projektem na poziomie SKRM – trafi on następnie pod obrady Rady Ministrów.

Czym jest program „Opieka 75+”, który ma stanowić alternatywę dla objęcia niepełnosprawnych seniorów prawem do asystencji osobistej?

Aktualnie obowiązujący program „Opieka 75+” – na rok 2025 został zaakceptowany przez Ministrę Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w dniu 14 stycznia 2025 r. i będzie realizowany do końca bieżącego roku, tj. do 31 grudnia 2025 r.

Jest to program adresowany do gmin (a nie bezpośrednio do niepełnosprawnych seniorów) liczących do 60 tys. mieszkańców – zarówno miejskich, wiejskich, jak i miejsko-wiejskich, a jego celem jest zwiększenie dostępności do usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych usług opiekuńczych, dla osób w wieku 75 lat i więcej, które są osobami samotnymi lub są osobami samotnie gospodarującymi, jak również tych, które pozostają w rodzinie.

Gminy, które przystąpią do realizacji programu uzyskają finansowe wsparcie w wysokości do 60% przewidywanych kosztów realizacji ich zadania własnego o charakterze obowiązkowym wynikającym z ustawy o pomocy społecznej, w zakresie realizacji usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób spełniających kryteria określone w programie.

W ramach programu gmina może skorzystać z dofinansowania ze środków budżetu państwa na świadczenie usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych usług opiekuńczych, jeżeli:

1. dane świadczenie realizuje samodzielnie tj. przez pracowników ośrodka pomocy społecznej/centrum usług społecznych, urzędu gminy lub innych gminnych jednostek organizacyjnych (zatrudnionych na umowę o pracę lub w ramach umowy zlecenia) lub
2. zleca realizację przedmiotowego zadania organizacjom pozarządowym lub
3. kupuje usługi opiekuńcze od podmiotów sektora prywatnego.

Seniorzy w wieku 75 lat i więcej, którzy ponadto są osobami samotnymi, samotnie gospodarującymi, jak również pozostającymi w rodzinie – są więc wyłącznie pośrednimi adresatami ww. programu, a szczegółów na temat możliwych form wsparcia w zakresie usług opiekuńczych powinni poszukiwać w urzędzie gminy, ośrodku pomocy społecznej lub centrum usług społecznych, właściwym ze względu na swoje miejsce zamieszkania.

Zapewnienie wsparcia w postaci asystencji osobistej niepełnosprawnym seniorom powyżej 65 roku życia, ma natomiast zapewnić wspomniana już powyżej – kontynuacja programu finansowanego z Funduszu Solidarnościowego, który jednak – z tego powodu, że odbywa się w trybie rocznych programów – nie daje gwarancji ciągłości wsparcia.

Asystent osobisty dla niepełnosprawnego seniora w ramach dofinansowania z Funduszu Solidarnościowego – na jakich zasadach?

Kolejną alternatywą dla zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami w wieku senioralnym (tj. powyżej 65 roku życia) wsparcia w postaci asystenta osobistego, w ramach projektowanej przez rząd ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami – ma być kontynuacja corocznych programów „Asystent osobisty osoby z niepełnosprawnością" dla jednostek samorządu terytorialnego (tj. gmin i powiatów), w ramach których – senior (podobnie jak w przypadku programu Opieka 75+) pozostaje jedynie beneficjentem pośrednim programu. O środki z Funduszu Solidarnościowego na realizację zadań w ramach programu, polegających na wprowadzaniu usług asystencji osobistej jako formy ogólnodostępnego wsparcia w wykonywaniu codziennych czynności oraz funkcjonowaniu w życiu społecznym, których adresatami są:

• dzieci od ukończenia 2 roku życia do ukończenia 16 roku życia posiadające orzeczenie o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami w pkt 7 i 8 orzeczenia o niepełnosprawności (tj. konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji) jak również
• osoby z niepełnosprawnościami posiadające orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności albo traktowane na równi z wymienionymi orzeczeniami, zgodnie z art. 5 i art. 62 ustawy z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych,

mogą bowiem ubiegać się nie bezpośrednio ww. adresaci, a – gminy i powiaty, czyli jednostki samorządu terytorialnego.

W ramach programu „Asystent osobisty osoby z niepełnosprawnością" finansowanego z Funduszu Solidarnościowego gmina lub powiat może otrzymać wsparcie finansowe do wysokości 100% kosztów realizacji usług asystencji osobistej, a dodatkowo może też przeznaczyć na ten cel środki własne (tzw. wkład własny). Maksymalna kwota dofinansowania dla jednego podmiotu (gminy lub powiatu) nie może przekroczyć kwoty 3 000 000 zł, a na realizację całego programu – Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przewidział łącznie kwotę 800 000 000 zł. Obecna edycja programu – na rok 2025 – będzie realizowana do 31 grudnia 2025 r. Szczegółowych informacji na temat sposobu uzyskania wsparcia w postaci asystenta osobistego w ramach ww. programu – należy poszukiwać w urzędzie gminy lub starostwie powiatowym, właściwym ze względu na swoje miejsce zamieszkania.

¹ Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych i Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Ustawa o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami – ważne uwagi (wersja 06.05.2025), 7 maja 2025 r.

Podstawa prawna:

• Rządowy projekt ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami (nr w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów: UD168)
• Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych – przyjęta przez ONZ w 2006 r, ratyfikowana przez Polskę w 2012 r.
• Prezydencki projekt ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami (druk sejmowy nr 316)
• Ustawa z dnia 12.03.2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1283 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 44 z późn. zm.