Ustawa, która ma zmienić życie setek tysięcy osób niepełnosprawnych i niemalże pusta sala sejmowa. „Choćbym miał mówić (bo krzyczeć nie potrafię) do pustej sali, to osiągnę cel”

• Czym jest asystencja osobista osoby z niepełnosprawnością i w jaki sposób jest ona obecnie realizowana?
• MRPiPS opracowało projekt ustawy, która ma zapewnić osobom niepełnosprawnym ciągłość wsparcia i szerszy dostęp do asystencji osobistej
• MRPiPS: ciągłość wsparcia i szerszy dostęp do asystencji osobistej, ale nie dla osób niepełnosprawnych w wieku senioralnym (powyżej 65 roku życia)
• Pusta sala sejmowa podczas prezentacji projektu dotyczącego systemowego uregulowania asystencji osobistej osób niepełnosprawnych przez wiceministra Łukasza Krasonia
• Po burzy medialnej, którą wywołała pusta sala sejmowa – Łukasz Krasoń ponownie zabiera głos w obronie posłów
• Kiedy ustawa mająca wprowadzić systemowe wsparcie w postaci asystencji osobistej dla osób z niepełnosprawnościami, ma szansę wejść w życie?

Czym jest asystencja osobista osoby z niepełnosprawnością i w jaki sposób jest ona obecnie realizowana?

Asystencja osobista osoby z niepełnosprawnością (dalej: AOON) to najważniejsza usługa wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami, dzięki której niepełnosprawni – szczególnie ci, którzy wymagają bardzo intensywnego wsparcia – mają szansę na niezależne życie. Polega ona na wspieraniu osób z niepełnosprawnościami w codziennych czynnościach, których osoby te nie mogą wykonać samodzielnie, takich jak m.in. ubieranie się, czynności pielęgnacyjne, wyjście z domu, przemieszczanie się po mieście, podawanie leków, robienie zakupów, utrzymywanie relacji ze znajomymi czy wykonywanie pracy zawodowej.

Aktualnie, asystencja osobista osób z niepełnosprawnością, realizowana jest w ramach rocznych programów rządowych pn. „Asystent osobisty osoby z niepełnosprawnością”, które finansowane są z Funduszu Solidarnościowego i skierowane są do jednostek samorządu terytorialnego (tj. gmin i powiatów). W ramach ww. programów – osoby niepełnosprawne pozostają jedynie beneficjentami pośrednim ww. programu, ponieważ środki z Funduszu Solidarnościowego, w ramach ww. programu, trafiają do wspomnianych jednostek samorządu terytorialnego.

Adresatami usługi asystencji osobistej realizowanej w ramach ww. programu są:

• dzieci od ukończenia 2 roku życia do ukończenia 16 roku życia posiadające orzeczenie o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami w pkt 7 i 8 orzeczenia o niepełnosprawności (tj. konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji) jak również
• osoby z niepełnosprawnościami posiadające orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności albo traktowane na równi z wymienionymi orzeczeniami, zgodnie z art. 5 i art. 62 ustawy z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

W ramach programu „Asystent osobisty osoby z niepełnosprawnością” gmina lub powiat może otrzymać wsparcie finansowe do wysokości 100% kosztów realizacji usług asystencji osobistej, a dodatkowo może też przeznaczyć na ten cel środki własne (tzw. wkład własny). Maksymalna kwota dofinansowania dla jednego podmiotu (gminy lub powiatu) nie może przekroczyć kwoty 3 000 000 zł, a na realizację całego programu – Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przewidział łącznie kwotę 800 000 000 zł. Obecna edycja programu – na rok 2025 – będzie realizowana do 31 grudnia 2025 r. Szczegółowych informacji na temat sposobu uzyskania wsparcia w postaci asystenta osobistego w ramach ww. programu – należy poszukiwać w urzędzie gminy lub starostwie powiatowym, właściwym ze względu na swoje miejsce zamieszkania.

Realizacja usługi asystencji osobistej osób z niepełnosprawnością w ramach programów rocznych – w ocenie MRPiPS, które aktualnie pracuje nad projektem ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami (nr w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów: UD168)¹ – skutkuje tym, że wsparcie to nie ma zagwarantowanej ciągłości, dostęp do niego jest ograniczony, a jakość usług nierówna.

Na potrzebę systemowego uregulowania asystencji osobistej zwracał również wielokrotnie uwagę Rzecznik Praw Obywatelskich, liczne organizacje pozarządowe oraz sami obywatele (m.in. w ramach petycji). Z raportu Najwyższej Izby Kontroli „Usługi asystenta osobistego jako wsparcie społeczne osób niepełnosprawnych” (2023) wynika ponadto, że asystencja osobista w formule projektowej naraża użytkowników na brak ciągłości w korzystaniu z usługi – stąd wynika konieczność wdrożenia systemowego, na poziomie ustawowym, które zapewni ciągłość wykonywania usługi osobom o najwyższej potrzebie wsparcia.

MRPiPS opracowało projekt ustawy, która ma zapewnić osobom niepełnosprawnym ciągłość wsparcia i szerszy dostęp do asystencji osobistej

W dniu 8 maja br. Stały Komitet Rady Ministrów rozpoczął prace nad rządowym projektem ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami (nr w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów: UD168), który – jak wynika z komunikatu Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych Łukasza Krasonia, z 8 maja br. – jest rezultatem wielomiesięcznych analiz, konsultacji społecznych i szeroko zakrojonego dialogu z przedstawicielami środowisk osób z niepełnosprawnościami, aby rozwiązania zawarte w ustawie były jak najlepiej dopasowane do oczekiwań i potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Projekt ten, został przygotowany z uwzględnieniem doświadczeń wynikających z przetestowania w latach 2022-2023 przygotowanego przez MRPiPS Standardu Asystencji Osobistej (w ramach 100 237 godzin udzielonego wsparcia) oraz blisko 40% z 1080 uwag zgłoszonych w ramach konsultacji publicznych ww. projektu.

Zgodnie z projektem rządowym – asystencja osobista ma stanowić zorganizowaną formę indywidualnego wsparcia osoby niepełnosprawnej, polegającą na świadczeniu usług przez asystenta osobistego, wykonywaną pod kierunkiem osoby niepełnosprawnej i zgodnie z jej potrzebami, polegającą na wspieraniu tej osoby w wykonywaniu codziennych czynności, poruszaniu się oraz uczestniczeniu w życiu społecznym i zawodowym, umożliwiając jej niezależne życie (art. 2 pkt 2 projektu ustawy AOON).

Uprawnionymi do ubiegania się o wsparcie w postaci asystencji osobistej – zgodnie z art. 8 ust. 1 projektowanej ustawy o AOON – mają być osoby w wieku:

1. od ukończenia 18 roku życia do ukończenia 65 roku życia posiadające decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia, o której mowa w art. 6b³ ust. 1 ustawy z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, w której poziom potrzeby wsparcia określono na poziomie co najmniej 80 punktów oraz
2. od ukończenia 13 roku życia do ukończenia 18 roku życia, posiadające:
3. 1. orzeczenie o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami o konieczności: stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji (pkt 7) oraz stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia rehabilitacji i edukacji (pkt 8) albo
   2. orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności ze wskazaniem o konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji (pkt 7).

Usługi asystencji osobistej – zgodnie z projektem – mają przysługiwać w ramach określonego limitu godzin miesięcznie:

• od 20 do 240 godzin – w przypadku osób, o których mowa w pkt 1 powyżej i odpowiednio
• od 20 do 80 godzin – w przypadku osób, o których mowa w pkt 2 powyżej.

Wprowadzenie limitu 240 godzin jako najwyższej możliwej liczby godzin wsparcia w ramach asystencji osobistej w ciągu jednego miesiąca oznacza, że w wypadku osób wymagających najwyższego poziomu wsparcia – asystent osobisty będzie dostępny dla takich osób średnio 8 godzin dziennie. Tak zaprojektowane rozwiązanie, ma wesprzeć osoby z niepełnosprawnością w niezależnym życiu w należytym stopniu, gwarantującym wsparcie w najważniejszych czynnościach samoobsługowych i innych czynnościach życia codziennego w ciągu dnia – wynika z uzasadnienia projektowanej ustawy.

Prawo do asystencji osobistej ma być ustalane w drodze decyzji administracyjnej przez członków zespołu ds. ustalania prawa do asystencji osobistej, na podstawie wniosku osoby niepełnosprawnej. Rozwiązaniem gwarantującym powszechność usługi – ma być natomiast zobligowanie samorządu powiatowego do zapewnienia jej realizacji, gdy zgłosi się do niego osoba z niepełnosprawnością. Powiat – jako realizator – będzie mógł wykonywać usługę we własnym zakresie lub zlecić jej wykonanie wybranemu podmiotowi (z katalogu określonego w ustawie), za którego działalność będzie ponosił odpowiedzialność.

Osoba z niepełnosprawnością, której – w drodze ww. decyzji administracyjnej – zostanie ustalone prawo do asystencji osobistej – będzie mogła samodzielnie dokonać wyboru asystenta, decydując przy tym czy – usługę ma dla niej świadczyć asystent, którego sama wybierze z grona znanych jej osób czy współpracujący z działającymi w jej okolicy organizacjami pozarządowymi czy działający w ramach systemu organizowanego przez powiat. I co najważniejsze – koszty związane ze świadczeniem asystencji osobistej – mają być w całości finansowane z budżetu państwa.

Według szacunków MRPiPS – w latach 2025-2035 (tj. w pierwszych 10 latach od wejścia w życie ustawy) – wydatki z budżetu państwa, na cele związane z wprowadzeniem systemowego wsparcia w postaci usług asystencji osobistej – mają wynieść niemal 66,3 mld zł. Z uwagi na brak zapewnionych środków finansowych na ww. cel w ustawie budżetowej na rok 2025 – w bieżącym roku (o ile ustawa doczeka się, jeszcze w tym roku, swojego wejścia w życie), ma on zostać sfinansowany z rezerwy celowej na zmiany systemowe i niektóre zmiany organizacyjne, w tym nowe zadania.

Projekt ustawy o AOON – jak podkreśla MRPiPS – ma na celu wprowadzenie rozwiązań systemowych, które zapewnią stabilność i powszechność dostępu do usług asystencji osobistej.

MRPiPS: ciągłość wsparcia i szerszy dostęp do asystencji osobistej, ale nie dla osób niepełnosprawnych w wieku senioralnym (powyżej 65 roku życia)

Jak zostało już wspomniane powyżej – zgodnie z art. 8 pkt 1 ww. projektu – o asystencję osobistą mogą ubiegać się wyłącznie osoby niepełnosprawne, które nie ukończyły 65 roku życia. Osoby po ukończeniu 65 roku życia – zgodnie z art. 8 ust. 2 ww. projektu – mają natomiast być uprawnione do korzystania z asystencji osobistej, tylko pod warunkiem, że prawo do tej asystencji nabyły przed ukończeniem ww. granicy wiekowej i wyłącznie do upływu okresu, na który została wydana decyzja ustalająca prawo do asystencji osobistej. Jednocześnie – w art. 3 ww. projektu – znajduje się informacja, że jego celem jest udzielanie osobom z niepełnosprawnościami wsparcia umożliwiającego niezależne życie, zgodnie z art. 19 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych. Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych – w jej art. 19 – stanowi natomiast, iż państwa strony niniejszej Konwencji uznają równe prawo wszystkich osób niepełnosprawnych do życia w społeczeństwie (wszystkich, czyli – bez różnicowania ich ze względu na wiek). Tymczasem – czy pozbawienie osób niepełnosprawnych, które ukończyły 65 rok życia prawa do korzystania z „najważniejszej usługi wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami, dzięki której osoby z niepełnosprawnościami, szczególnie te które wymagają bardzo intensywnego wsparcia, mają szansę na niezależne życie”¹ (jak wskazuje sam Pełnomocnik Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych), na równi z innymi, młodszymi osobami niepełnosprawnymi – nie stanowi pozbawienia tych osób prawa do życia w społeczeństwie na równi z tymi – innymi, młodszymi osobami niepełnosprawnymi?

Poza wspomnianym powyżej rządowym projektem ustawy o AOON, nad którym pracuje obecnie SKRM – jest jeszcze projekt przygotowany przez Prezydenta Andrzeja Dudę, który został wniesiony do Sejmu 4 marca 2024 r. i prace nad nim „utknęły” w Komisji Polityki Społecznej i Rodziny, po skierowaniu do niej ww. projektu w dniu 1 października 2024 r.

Jedną z zasadniczych różnic pomiędzy projektem rządowym, a prezydenckim – jest właśnie kwestia objęcia prawem do asystencji osobistej osób niepełnosprawnych w wieku senioralnym (powyżej 65 roku życia). Projekt prezydencki zakłada bowiem (w przeciwieństwie do projektu rządowego), że niepełnosprawnym seniorom 65+ również przysługiwałoby prawo do korzystania z usług asystenta osobistego. Zasadność i realność takiego rozwiązania poddają jednak pod wątpliwość (w ramach ww. analizy) Pełnomocnik Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych oraz MRPiPS1:

– „Należy zwrócić uwagę, że prezydencki projekt ustawy o asystencji osobistej niesie za sobą ogromną niepewność względem wydatków budżetowych. (…) przy uwzględnieniu seniorów w prezydenckim projekcie ustawy (których nie obejmuje żadna ustawa o asystencji osobistej na świecie), może wygenerować niemożliwe do poniesienia koszty budżetowe. Rozwiązanie prezydenckie w takiej formie i z tak szeroką grupą beneficjentów (łącznie z seniorami) to wydatek przekraczający nawet 20 mld zł rocznie już w pierwszych latach wdrażania tego projektu, rażąco wyższy niż zakładany w ramach projektu i sprawiający, że projekt jest obiektywnie nierealny do wdrożenia.”

Więcej na temat prawa do asystencji osobistej przez osoby niepełnosprawne w wieku senioralnym, można przeczytać w artykule:

Pusta sala sejmowa podczas prezentacji projektu dotyczącego systemowego uregulowania asystencji osobistej osób niepełnosprawnych przez wiceministra Łukasza Krasonia

Pomimo sporu rządu i Prezydenta co do objęcia ustawą o AOON osób w wieku senioralnym (tj. osób powyżej 65 roku życia) – nie ulega wątpliwości, że uregulowanie kwestii asystencji osobistej osób niepełnosprawnych na poziomie ustawowym (i systemowym) jest problemem niezwykle istotnym i doniosłym społecznie. Dlatego też, należy mieć nadzieję, że jak najszybciej znajdzie ono swój finał – w jak najlepszej dla osób niepełnosprawnych, możliwej formie. Zdjęcia z posiedzenia sesji plenarnej w Sejmie, które odbyło się w dniu 8 maja br., podczas której wiceminister i Pełnomocnik Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych Łukasz Krasoń, przybliżał posłom zagadnienia związane z projektowanymi rozwiązaniami w zakresie AOON – pokazują jednak, niestety, że temat ten, nie jest traktowany z wystarczającą powagą przez posłów obecnej kadencji Sejmu. Łukasz Krasoń przemawiał bowiem do niemalże pustej sali sejmowej. Jeszcze tego samego dnia, opublikował on na swoim profilu w mediach społecznościowych wpis, w którym poinformował:

– „Nie ma takiej przeszkody, która zatrzymałaby mnie na tej drodze - choćby wszystko było przeciw i choćbym miał mówić (bo krzyczeć nie potrafię) do pustej sali, to osiągnę cel, który założyłem na samym początku - dobra, mądra, sprawiedliwa ustawa o asystencji jest w interesie wszystkich, również tych, którzy nie chcą o niej słyszeć.”

Rozgoryczeni zaistniałą sytuacją byli również najbardziej zainteresowani sprawą, czyli niepełnosprawni. Wojtek Sawicki, będący aktywistą na rzecz osób z niepełnosprawnościami, który brał udział w posiedzeniu podkomisji sejmowej, która obradowała w sprawie omawianego projektu ustawy o AOON i który sam również jest osobą z niepełnosprawnością, podsumował to w ten sposób:

– „Widok pustej sali sejmowej podczas przemówienia Łukasza Krasonia o asystencji osobistej zostanie ze mną do końca życia. Poczułem się upokorzony. Potraktowany jak śmieć, obywatel ostatniej kategorii. Te puste fotele to symbol tego, jak Polska traktuje osoby z niepełnosprawnościami. Wstyd!

Wczoraj brałem udział w posiedzeniu podkomisji sejmowej o asystencji osobistej. Usłyszałem dużo krzepiących słów, zapowiedzi i planów. Czułem, że uczestniczę w czymś ważnym. Pierwszy raz uwierzyłem, że dożyję wprowadzenia ustawy o asystencji. Jednak dzisiejsze pustki w sejmie odebrały mi całą nadzieję. (…) Jestem wściekły i głęboko zawiedziony.”

Po burzy medialnej, którą wywołała pusta sala sejmowa – Łukasz Krasoń ponownie zabiera głos w obronie posłów

Po burzy medialnej, jaką w dniu 8 maja br., wywołała niemalże pusta sala sejmowa podczas przemówienia wiceministra Łukasza Krasonia – postanowił on ponownie zabrać głos w sprawie, tym razem stając w obronie posłów i wyjaśniając, iż mogło to wynikać z harmonogramu prac Parlamentu:

– „Zdjęcie przedstawiające mnie na tle pustej sali plenarnej w Sejmie obiegło od wczoraj kawał polskiego internetu. Byłem tam wczoraj rano, aby zgodnie z procedurą odpowiedzieć na pytania posłów w temacie asystencji osobistej. Wszyscy ministrowie chodzą na takie specjalne punkty w obradach Sejmu i informują co się dzieje w ich obszarach. Warto podkreślić, że nie była to debata, czy tym bardziej głosowanie, a puste sale w takich sytuacjach wynikają przede wszystkim z harmonogramu prac Parlamentu.

Powtórzę raz jeszcze - ustawa o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami jest dla mnie szalenie ważna i niezmiennie od samego początku o nią walczę, chociaż nie zawsze jest łatwo. Ale to normalne przy tak innowacyjnych zmianach. (…)

Piszę o tym dlatego, że dostrzegam "granie" dziś tym zdjęciem w bieżącej walce politycznej - proszę, nie idźmy tą drogą. To jest temat, który powinien nas wszystkich łączyć, a nie dzielić. Dobrostan osób z niepełnosprawnościami nie powinien chwiać się od politycznej zawieruchy, bo ustawa, którą projektujemy, posłuży pokoleniom Polek i Polaków, bez względu na ich sympatie czy antypatie.” – wyjaśnił Krasoń.

Kiedy ustawa mająca wprowadzić systemowe wsparcie w postaci asystencji osobistej dla osób z niepełnosprawnościami, ma szansę wejść w życie?

Zgodnie z projektem – nowe przepisy miałyby wejść w życie najwcześniej z dniem 1 września 2026 r. Na obecnym etapie rządowych prac legislacyjnych nad projektem – do dnia 13 maja 2025 r. został wyznaczony termin na zgłaszanie do niego uwag, w ramach prac Stałego Komitetu Rady Ministrów. Po zakończeniu prac nad ww. projektem na poziomie SKRM – trafi on następnie pod obrady Rady Ministrów.

Miejmy zatem nadzieję, że – tak jak napisał wiceminister Łukasz Krasoń – że, gdy w końcu projekt pojawi się w Sejmie – wzbudzi on ogromną dyskusję i finalnie da realną szansę zmiany życia setek tysięcy osób z niepełnosprawnościami w Polsce.

¹ Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych i Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Ustawa o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami – ważne uwagi (wersja 06.05.2025), 7 maja 2025 r.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 12.03.2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1283 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 44 z późn. zm.
• Rządowy projekt ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami (nr w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów: UD168)
• Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych – przyjęta przez ONZ w 2006 r, ratyfikowana przez Polskę w 2012 r.
• Prezydencki projekt ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami (druk sejmowy nr 316)