Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji przygotowało projekt nowelizacji ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej, który ma usprawnić zarządzanie środkami finansowymi oraz uporządkować przepisy dotyczące miejsc doraźnego schronienia. Zmiany mają charakter systemowy i wpisują się w szerszy proces modernizacji krajowego systemu bezpieczeństwa.
- Elastyczne zarządzanie środkami jako odpowiedź na nowe zagrożenia
- Odejście od ustawy o pożytku publicznym: więcej możliwości dla wykonawców zadań publicznych
- Miejsca doraźnego schronienia – nowe definicje, nowe obowiązki
- Kontrole obiektów podziemnych zyskają nowe ramy prawne
- Porządkowanie ewidencji i tworzenie mapy schronów w Polsce
- Nowe obowiązki dla właścicieli i zarządców budynków
- Reforma w kontekście szerszej strategii bezpieczeństwa państwa
- Kiedy nowe przepisy wejdą w życie? Harmonogram legislacyjny MSWiA
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji przygotowało projekt nowelizacji ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej, który ma usprawnić zarządzanie środkami finansowymi oraz uporządkować przepisy dotyczące miejsc doraźnego schronienia. Zmiany mają charakter systemowy i wpisują się w szerszy proces modernizacji krajowego systemu bezpieczeństwa.
Elastyczne zarządzanie środkami jako odpowiedź na nowe zagrożenia
W centrum projektowanych zmian znajduje się potrzeba wprowadzenia większej elastyczności w zarządzaniu środkami finansowymi przeznaczonymi na realizację zadań z zakresu ochrony ludności. MSWiA dostrzega, że obecne mechanizmy finansowania są niewystarczająco responsywne względem rosnącej liczby zagrożeń – zarówno tych o charakterze naturalnym, jak i antropogenicznym. Wobec tego, projekt przewiduje modyfikację zasad przyznawania i redystrybucji środków, tak aby proces ich przekazywania instytucjom odpowiedzialnym za bezpieczeństwo był bardziej dynamiczny, skoordynowany i adekwatny do sytuacji.
Nowelizacja ma pozwolić na szybsze uruchamianie środków w sytuacjach nagłych oraz lepsze dostosowanie wydatkowania funduszy do realnych potrzeb jednostek realizujących zadania ochronne. Zmiana ta stanowi odpowiedź na wielokrotnie podnoszone w środowisku samorządowym i eksperckim postulaty dotyczące ograniczenia zbędnych procedur oraz umożliwienia szybszego reagowania w sytuacjach kryzysowych.
Odejście od ustawy o pożytku publicznym: więcej możliwości dla wykonawców zadań publicznych
Istotnym elementem nowelizacji jest również planowane wyłączenie stosowania ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie wobec dotacji udzielanych podmiotom realizującym zadania ochrony ludności. W praktyce oznacza to znaczne uproszczenie formalności dla organizacji, które współuczestniczą w działaniach z zakresu ochrony i bezpieczeństwa – szczególnie w obszarach takich jak ratownictwo, zarządzanie kryzysowe czy logistyka humanitarna.
Obecnie ustawa o pożytku publicznym, choć pełni ważną funkcję regulacyjną, w wielu przypadkach nakłada na organizacje ubiegające się o środki publiczne obowiązki formalne, które są nieadekwatne do sytuacji kryzysowych. Rezygnacja z jej stosowania w tym konkretnym obszarze pozwoli na zwiększenie dostępności finansowania dla podmiotów posiadających rzeczywiste kompetencje, doświadczenie i zaplecze organizacyjne, nawet jeśli nie spełniają one kryteriów przewidzianych w ustawie.
Miejsca doraźnego schronienia – nowe definicje, nowe obowiązki
Drugim kluczowym obszarem zmian są przepisy dotyczące miejsc doraźnego schronienia (MDS). W projekcie nowelizacji przewidziano doprecyzowanie i uporządkowanie definicji oraz zasad związanych z identyfikacją, ewidencjonowaniem i adaptacją obiektów, które mogą pełnić funkcję tymczasowych miejsc ochrony dla ludności cywilnej.
Dotychczasowe przepisy nie precyzowały w sposób wystarczający, które obiekty mogą zostać zakwalifikowane jako miejsca doraźnego schronienia, a które jedynie jako „obiekty przydatne” do ich zorganizowania. Takie niejasności prowadziły do rozbieżności interpretacyjnych na poziomie lokalnym, co skutkowało brakiem spójnej bazy danych oraz trudnościami w planowaniu przestrzennym i operacyjnym.
W projekcie nowelizacji przewidziano obowiązek tworzenia jednolitego rejestru lokalizacji przeznaczonych do organizowania MDS oraz jasno określono wymogi, jakie muszą spełniać obiekty uznane za odpowiednie do pełnienia tej funkcji. Taka standaryzacja pozwoli nie tylko na lepsze przygotowanie struktur obrony cywilnej, lecz także na budowanie realistycznych scenariuszy reagowania kryzysowego w miastach i gminach.
Kontrole obiektów podziemnych zyskają nowe ramy prawne
Szczególne miejsce w nowelizacji zajmuje kwestia kondygnacji podziemnych w budynkach użyteczności publicznej i mieszkalnej. Nowe przepisy przewidują rozszerzenie kompetencji organów nadzoru budowlanego w zakresie kontroli takich obiektów pod kątem możliwości ich adaptacji na miejsca doraźnego schronienia.
Do tej pory brakowało jednoznacznych podstaw prawnych do przeprowadzania takich ocen, co prowadziło do sytuacji, w których potencjalnie przydatne przestrzenie pozostawały poza systemem przygotowań obrony cywilnej. Dzięki wprowadzeniu nowego reżimu kontrolnego możliwe będzie systematyczne analizowanie stanu technicznego, wyposażenia i dostępności podziemi – nie tylko w nowopowstających obiektach, ale również w budynkach istniejących.
Porządkowanie ewidencji i tworzenie mapy schronów w Polsce
Projekt zakłada również uporządkowanie systemu ewidencjonowania miejsc doraźnego schronienia. Obecnie funkcjonujące rejestry są niepełne, często nieaktualne i niepowiązane ze sobą systemowo. Brakuje także jednolitego standardu w zakresie kwalifikacji obiektów i przypisywania im funkcji ochronnych.
Nowelizacja ma na celu stworzenie spójnej, cyfrowej bazy danych, która umożliwi nie tylko lokalizację MDS-ów na poziomie gminy czy powiatu, ale również ocenę ich pojemności, dostępności oraz zgodności z normami bezpieczeństwa. Będzie to również podstawowe narzędzie w zarządzaniu kryzysowym – umożliwiające szybkie planowanie ewakuacji oraz rozmieszczenia ludności w przypadku zagrożenia.
Nowe obowiązki dla właścicieli i zarządców budynków
Rozszerzeniu ulegnie również katalog podmiotów, które mogą być zobowiązane do udostępnienia informacji na temat obiektów budowlanych w kontekście ich potencjalnego wykorzystania jako MDS. Oznacza to, że nie tylko jednostki administracji publicznej, ale również właściciele prywatni czy zarządcy wspólnot mieszkaniowych będą zobowiązani do współpracy z organami nadzoru budowlanego.
Wprowadzenie takiego obowiązku może wiązać się z koniecznością dostosowania niektórych budynków do minimalnych wymogów bezpieczeństwa, co w dłuższej perspektywie przełoży się na zwiększenie odporności infrastruktury cywilnej w całym kraju.
Reforma w kontekście szerszej strategii bezpieczeństwa państwa
Nowelizacja ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej nie jest odosobnionym aktem legislacyjnym. Stanowi ona część szerszego procesu modernizacji krajowego systemu bezpieczeństwa, w którego skład wchodzą także zmiany w ustawie o zarządzaniu kryzysowym, wzmocnienie roli Rządowego Centrum Bezpieczeństwa, rozwój cyfrowych systemów ostrzegania oraz wzrost kompetencji samorządów w zakresie reagowania kryzysowego.
Celem tych działań jest budowa spójnego, nowoczesnego systemu ochrony ludności, który będzie w stanie sprostać wyzwaniom XXI wieku – zarówno tym wynikającym z zagrożeń militarnych, jak i katastrof naturalnych, awarii infrastruktury krytycznej czy działań hybrydowych.
Kiedy nowe przepisy wejdą w życie? Harmonogram legislacyjny MSWiA
Zgodnie z zapowiedziami Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, projekt nowelizacji ma zostać przyjęty przez Radę Ministrów jeszcze w czwartym kwartale 2025 roku. Oznacza to, że proces legislacyjny wkracza w fazę finalną, a jego zakończenie i wejście w życie nowych przepisów może nastąpić już na początku 2026 roku. Biorąc pod uwagę skalę i znaczenie proponowanych zmian, można oczekiwać, że nowelizacja stanie się jednym z kluczowych elementów modernizacji systemu ochrony ludności w Polsce w najbliższych latach.