Asystencja osobista. Rządowa ustawa, która zmieni życie tysięcy Polaków z niepełnosprawnością

• Projekt ustawy w drodze na Radę Ministrów – co dokładnie zmieni w życiu osób z niepełnosprawnościami?
• Kto będzie mógł zostać asystentem osobistym? Nowe wymagania i rejestracja
• Jakie zasady będą obowiązywały przy wyborze asystenta? Jak będzie wyglądało ustalanie prawa do asystencji osobistej?
• Jakiego wsparcia udzieli asystent osobisty osoby z niepełnosprawnością?
• Historia i dyskusje wokół ustawy o asystencji osobistej – od projektu w grudniu 2024 do Rady Ministrów
• Sejm i prezydencki projekt ustawy – kolejne kroki legislacyjne

Obecnie osoby z niepełnosprawnościami korzystają z usług asystenckich w ramach projektów czasowych, które nie zapewniają pełnej dostępności ani przewidywalności wsparcia. To oznacza, że w praktyce nie każda osoba potrzebująca wsparcia miała możliwość z niego skorzystania. Brak systemowych regulacji sprawiał, że dostępność asystentów osobistych była w dużym stopniu losowa, zależna od decyzji lokalnych urzędów czy fundacji. Projekt ustawy, który trafi na obrady rządu już w tym tygodniu, ma zakończyć te nierówności i wprowadzić ramy prawne gwarantujące dostępność usług asystenckich dla wszystkich potrzebujących. „Ustawa o Asystencji Osobistej osób z niepełnosprawnościami w najbliższy wtorek staje na Radzie Ministrów! To ważny będzie dzień” – podkreślił na platformie X wiceminister Łukasz Krasoń, podkreślając, że projekt od dawna budził zainteresowanie i emocje zarówno wśród osób z niepełnosprawnościami, jak i w administracji państwowej. Zakłada się wprowadzenie rozwiązań umożliwiających precyzyjne kierowanie usługi do osób z niepełnosprawnościami, adekwatnie do ich potrzeb.

„Planowane rozwiązanie zakłada określenie grupy docelowej jego odbiorców, sposobu ustalania wymiaru wsparcia, sposobu zapewnienia dostępności do usługi, niezbędnych kompetencji osób wykonujących usługę oraz mechanizmów organizacji, finansowania i kontroli wykonywania usługi. Określony zostanie również katalog podmiotów realizujących usługę, jak i zobowiązanych do realizacji zadań ustawowych” - czytamy w opisie do projektu ustawy.

Projekt ustawy w drodze na Radę Ministrów – co dokładnie zmieni w życiu osób z niepełnosprawnościami?

Projekt ustawy przygotowany przez biuro pełnomocnika rządu ds. osób niepełnosprawnych przewiduje, że z usług osobistego asystenta będzie mogła bezpłatnie skorzystać każda osoba z niepełnosprawnością w wieku od 13 do 65 lat. To ogromny krok w kierunku ujednolicenia wsparcia i wprowadzenia minimalnych standardów w całym kraju.

Miesięczny wymiar godzin asystencji oraz zakres wsparcia będą ustalane indywidualnie przez specjalnie powołany zespół, co pozwoli dopasować pomoc do faktycznych potrzeb danej osoby. W praktyce oznacza to:

• dla osób w wieku 18–65 lat minimalna liczba godzin asystencji wynosi 20, maksymalnie – docelowo 240 godzin (w pierwszym roku 200, w drugim – 220),
• dla osób w wieku 13–18 lat minimalna liczba godzin asystencji wynosi 20, maksymalnie – 80 godzin miesięcznie.

Tak szeroki zakres wsparcia obejmuje nie tylko czynności codzienne, ale również aktywności społeczne, edukacyjne i zawodowe. Projekt ustawy zakłada, że wsparcie asystenta będzie indywidualnie dopasowane, co pozwoli osobom z niepełnosprawnościami zachować maksymalną samodzielność przy jednoczesnym bezpieczeństwie i poczuciu wsparcia.

Kto będzie mógł zostać asystentem osobistym? Nowe wymagania i rejestracja

Zgodnie z regulacjami przygotowanymi przez resort rodziny, asystentem osobistym może zostać osoba pełnoletnia, która spełni szereg wymogów formalnych. Warunki te mają na celu zapewnienie wysokiej jakości wsparcia oraz bezpieczeństwa osób korzystających z usług asystentów.

Aby zostać asystentem osobistym, kandydat musi między innymi:

• ukończyć szkolenie dla asystentów osobistych,
• ukończyć szkolenie z zakresu pierwszej pomocy i ewakuacji osób z niepełnosprawnościami,
• przejść indywidualny instruktaż udzielania wsparcia konkretnej osobie,
• nie być spokrewnionym z osobą, którą miałby wspierać,
• spełniać inne formalne wymogi ustawowe, w tym wymogi dotyczące niekaralności,
• zostać wpisany do rejestru asystentów osobistych.

Dzięki tym rygorom zarówno osoby korzystające z usług, jak i rodziny mogą mieć pewność, że wsparcie będzie profesjonalne i rzetelne. System rejestracji oraz obowiązkowe szkolenia mają wyeliminować ryzyko sytuacji, w których asystent nie jest odpowiednio przygotowany do wsparcia osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności.

Jakie zasady będą obowiązywały przy wyborze asystenta? Jak będzie wyglądało ustalanie prawa do asystencji osobistej?

„Jednym z fundamentów projektu jest swoboda wyboru przez osobę z niepełnosprawnością podmiotu świadczącego dla niej usługę asystencji, jak i gwarancja swobody wyboru samego asystenta. Osoba z niepełnosprawnością będzie mogła zdecydować czy usługę ma dla niej świadczyć asystent, którego sama wybierze z grona znanych mu osób, czy współpracujący z działającymi w jego okolicy organizacjami pozarządowymi czy działający w ramach systemu organizowanego przez powiat. W przypadku gdy osoba z niepełnosprawnością zdecyduje się na korzystanie z pośrednictwa organizacji pozarządowej albo powiatu każdorazowo będzie miała prawo wyboru asystenta spośród co najmniej dwóch wskazanych przez te podmioty” - wskazuje ustawodawca.

W projekcie przewiduje się także, że „ustalanie prawa do asystencji osobistej odbywać się poprzez złożenie wniosku do właściwego wojewódzkiego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności, na podstawie wystandaryzowanego procesu oceniania potrzeb osoby z niepełnosprawnością w zakresie asystencji osobistej na podstawie: formularza samooceny potrzeb w zakresie asystencji osobistej, wywiadu w miejscu zamieszkania osoby, obserwacji. Na tej podstawie Zespół ds. ustalania prawa do asystencji osobistej będzie wypełniał wystandaryzowany Formularz ustalania prawa do asystencji osobistej, który umożliwi m.in.:
- zróżnicowanie przyznanej liczby godzin asystencji osobistej w zależności od potrzeb użytkownika,
- zróżnicowanie wysokości stawek dla asystenta osobistego z racji na szczególne potrzeby osoby z niepełnosprawnością, np. komunikacja wspomagająca i alternatywna (AAC), zachowania trudne lub wykluczenie komunikacyjne/transportowe,
- zróżnicowanie wymagań oraz możliwości w zakresie uzyskania szkoleń specjalistycznych przez asystenta osobistego Zespół będzie składał się z dwóch członków, uprzednio szczegółowo przeszkolonych i certyfikowanych centralnie przez Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych”.

Jakiego wsparcia udzieli asystent osobisty osoby z niepełnosprawnością?

Nowa ustawa szczegółowo określa, jakie formy wsparcia może udzielać asystent osobisty osoby z niepełnosprawnością. Zakres jest szeroki i obejmuje zarówno codzienne czynności, jak i te bardziej specjalistyczne:

1. czynności związane z higieną osobistą,
2. czynności medyczne zlecone przez lekarza,
3. czynności domowe,
4. pomoc w przemieszczaniu się,
5. wsparcie w komunikowaniu się z innymi osobami,
6. wsparcie w pracy,
7. wsparcie w podejmowaniu aktywności społecznych.

Dzięki tak szerokiemu wachlarzowi usług ustawa ma realny potencjał do podniesienia jakości życia tysięcy osób z niepełnosprawnościami w całym kraju.

Historia i dyskusje wokół ustawy o asystencji osobistej – od projektu w grudniu 2024 do Rady Ministrów

Projekt ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami został opublikowany w grudniu 2024 roku, po wielu miesiącach intensywnych prac międzyresortowych. W toku przygotowań zgłoszono wiele zastrzeżeń, głównie ze strony Ministerstwa Finansów, które wskazywało na potencjalne skutki budżetowe proponowanych rozwiązań.

Ostatecznie, po wielomiesięcznych konsultacjach, projekt został przyjęty przez Stały Komitet Rady Ministrów pod koniec września 2025 roku. To pozwoliło skierować dokument pod obrady rządu, które odbędą się już w ten wtorek. Jak zaznacza wiceminister Krasoń, proces legislacyjny był wymagający i szczegółowy, ponieważ ustawa wprowadza całkowicie nowy system wsparcia, który wcześniej nie funkcjonował w ujęciu ogólnokrajowym.

Sejm i prezydencki projekt ustawy – kolejne kroki legislacyjne

Równolegle w Sejmie procedowany jest również prezydencki projekt ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami. Projekt trafił w październiku 2024 roku do Komisji Polityki Społecznej i Rodziny i przewiduje, że usługa będzie dostępna w każdym powiecie dla osób powyżej 18 lat. Finansowanie ma pochodzić w całości z budżetu państwa, a zakres godzin wsparcia miesięcznie będzie wynosił od 40 do 200 godzin.

Dzięki tym równoległym działaniom, zarówno rządowym, jak i prezydenckim, wkrótce możliwe będzie wprowadzenie kompleksowego i systemowego wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami. Oznacza to nie tylko większą dostępność usług, ale również pewność finansowania i ujednolicone standardy wsparcia w całym kraju.