Konstytucja RP
W polskim prawie w treści art. 30, 32 i 69 ustawy z dnia 2 kwietnia 1997 r. Konstytucji RP jest unormowany pełnoprawny dostęp do środowiska przestrzennego i ograniczenie wykluczenia społecznego. Konstytucja RP zwięźle i w sposób jednoznaczny określa prawa niepełnosprawnych.
Polecamy: PEFRON. Nowe przepisy (PDF)
Karta Praw Osób Niepełnosprawnych
W 1997 r. w Sejmie przyjęto Kartę Praw Osób Niepełnosprawnych, która jasno podkreśla, że osoby niepełnosprawne „mają prawo do niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia oraz nie mogą podlegać dyskryminacji". Prawo polskie ogranicza się do pojęcia likwidacji barier w dostępie do przestrzeni i budynków, wdrażając projektowanie przyjazne czy tzw. projektowanie włączające, którego celem jest kształtowanie przestrzeni tak, aby umożliwić pełnoprawne uczestnictwo osób niepełnosprawnych w życiu społecznym. Podczas Europejskiego Kongresu na Rzecz Osób Niepełnosprawnych, w dniach 20-24 marca 2002 r. w Madrycie, przyjęto dokument nazwany Deklaracją madrycką. Wyraźnie określono priorytety polityki społecznej z udziałem osób niepełnosprawnych. W preambule tego dokumentu zaznaczono, że niepełnosprawność to kwestia praw człowieka. Osobom niepełnosprawnym przysługują takie same prawa jak wszystkim innym obywatelom. Głosi ona, że istoty ludzkie są równe, wolne pod względem godności i wolności oraz praw. Aby osiągnąć ten cel, wszystkie społeczeństwa powinny szanować odmienność w swoich społecznościach oraz starać się zapewnić osobom niepełnosprawnym prawa człowieka oraz prawa cywilne, polityczne, społeczne, ekonomiczne i kulturowe.
Plan Działań Rady Europy
Komitet Ministrów Rady Europy przyjął w dniu 5 kwietnia 2006 r. Plan Działań Rady Europy w celu promocji praw i pełnego uczestnictwa osób niepełnosprawnych w społeczeństwie i podnoszenia jakości życia osób niepełnosprawnych w Europie na lata 2006-2015 r. Państwa europejskie, podpisując powyższy plan, przyjęły, że do 2015 r. dostosują swoją przestrzeń do potrzeb osób niepełnosprawnych. Do najbardziej znanych deklaracji należało zobowiązanie władz Sztokholmu stanowiące, że miasto będzie pierwszą europejską stolicą w pełni dostępną dla osób niepełnosprawnych. Wraz za nią deklarację złożył Londyn, który zapewnił, że na olimpiadę w 2012 r. będzie w pełni dostępny dla osób niepełnosprawnych.
Oprócz deklaracji na rzecz osób niepełnosprawnych, poszczególne miasta uchwaliły budżet na likwidację barier architektonicznych i realizację inwestycji poprawiających dostępność przestrzenną. Środki te gwarantowały realizację zadań w ramach dostosowania przestrzeni publicznej.
Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych
Przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu poświęcona była rezolucja Organizacji Narodów Zjednoczonych (dalej: ONZ) z 1993 r. „Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych" (ang. The Standard Rules on the Equalization of 0pportunities for Persons with Disabilities) 6, która wskazuje na konieczność opracowania kierunków polityki państw wobec osób niepełnosprawnych. Standardowe Zasady ONZ, choć nie są prawnie wiążące, to stały się podstawowym dokumentem, prawem zwyczajowym, wykorzystywanym przy tworzeniu polityk wielu organizacji, państw i władz lokalnych w kwestii niepełnosprawności. Zasady odnoszą się do podstawowych działań, jakie powinny podjąć władze na różnych szczeblach zarządzania w celu poprawy życia i aktywności osób niepełnosprawnych. Głównym założeniem Standardowych Zasad jest równość szans jako podstawowe prawo człowieka. Standardowe Zasady składają się z 22 zasad 15, które formułują wytyczne w zakresie polityki dotyczącej niepełnosprawności oraz propozycje konkretnych działań. Określono w nich zasady dotyczące odpowiedzialności, podejmowania działań i współpracy oraz wskazano obszary o decydującym znaczeniu dla jakości życia i osiągania pełnego uczestnictwa i równości.
Jako pierwsza wymieniona jest w dokumencie zasada mówiąca o konieczności budzenia świadomości w społeczeństwie na temat potrzeb, praw, mocnych stron osób niepełnosprawnych oraz ich możliwości wkładu w życie społeczne. Jest to ważne przesłanie skierowane do decydentów kształtujących lokalną politykę społeczną, aby w swoich działaniach propagowały idee integracji, zrozumienia potrzeb i praw osób niepełnosprawnych i były odpowiedzialne za kształtowanie przestrzeni publicznej. Podstawową zasadą odnoszącą się do przestrzeni publicznej jest zasada, mówiąca o dostępności, która brzmi: „Państwa (organizacje, władze lokalne) powinny zdawać sobie sprawę z ogromnego znaczenia problemu dostępności w procesie wyrównywania szans we wszystkich sferach życia społecznego. Wobec osób dotkniętych jakąkolwiek formą niepełnosprawności Państwa powinny: inicjować programy działania zmierzające do udostępnienia im środowiska fizycznego; wprowadzić rozwiązania ułatwiające dostęp do informacji i środków komunikacji międzyludzkiej".
Deklaracja barcelońska
Wartościową inicjatywą bazującą na Standardowych Zasadach było przyjęcie Deklaracji barcelońskiej przez 56 przedstawicieli miast europejskich podczas Konferencji „Miasto i niepełnosprawni" w 1995 r. Do dzisiaj Deklarację podpisało już ponad 400 miast. Celem Deklaracji barcelońskiej jest zachęcenie władz lokalnych do wdrażania w lokalnym prawodawstwie przepisów dotyczących integracji osób niepełnosprawnych w społeczeństwie. Projekt ten stwarza okazję do tworzenia polityki rozwoju miejscowości przez przedstawicieli władz lokalnych w porozumieniu z organizacjami osób niepełnosprawnych.
Konwencja o Prawach Osób Niepełnosprawnych
Konwencja o Prawach Osób Niepełnosprawnych (Convention on the Rights of Persons with Disabilities) jest jednym z ostatnich i chyba najważniejszych dokumentów międzynarodowych, które gwarantują równość praw i szans niepełnosprawnych. Konwencja podkreśla znaczenie projektowania uniwersalnego i konieczność wprowadzenia przez poszczególne państwa standaryzacji rozwiązań przestrzennych, które zapewniłyby dostępność dla wszystkich użytkowników. W art. 2 Konwencji pojęcie to zdefiniowano jako stosowanie rozwiązań, które są użyteczne dla wszystkich ludzi w jak największym zakresie, bez potrzeby wprowadzania adaptacji lub specjalistycznych zmian, np. konieczności budowania podjazdów czy ramp w nowo budowanych budynkach.
W zapisach Konwencji pojawia się definicja komunikacji, która oznacza: „języki, tekst wyświetlany, pismo Braille'a, komunikację dotykową, duży druk, dostępne multimedia, jak również środki przekazu: pisane, słuchowe, wyrażane prostym i zrozumiałym językiem, czytane przez lektora oraz wspomagające i alternatywne sposoby komunikacji, środki i formaty, łącznie z dostępną technologią informacyjną i komunikacyjną". Konwencja podkreśla znaczenie informacji w rozszerzaniu dostępności do przestrzeni publicznej, która ma służyć lepszemu pozyskiwaniu informacji, w tym informacji o przestrzeni osobom o ograniczonej percepcji. Dzięki rozwojowi technologii informatycznych zwiększa się możliwość pozyskiwania informacji, szczególnie przez osoby niewidome i słabo widzące. Informacja jest integralną częścią dostępności, a informacja o przestrzeni może zwiększyć zakres dostępności. Należy dążyć, więc do tworzenia informacji o obiektach i przestrzeniach już dostosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych, aby mogły one z nich korzystać w sposób niezależny. Dostosowanie całej przestrzeni publicznej do potrzeb osób niepełnosprawnych to długotrwały i kosztowny proces, dlatego warto zadbać o informację o zakresie dostępności poszczególnych usług, budynków i przestrzeni.
Promocja dostępnych obiektów może być przykładem dla innych zarządców i inwestorów i budować pozytywny wizerunek instytucji, firmy, organizacji, jako odpowiedzialnej społecznie. W niektórych miastach są już organizowane konkursy na obiekt dostępny, jako promocja idei obiektu przyjaznego osobom niepełnosprawnym, choć trzeba podkreślić, że nie zawsze wybierane są obiekty, które spełniają wymogi pełnej dostępności przestrzennej. Przekaz informacji wymaga wprowadzenia standardów, aby można było w sposób jednoznaczny określać dostępność obiektów dla różnych grup osób niepełnosprawnych. Niestety niektóre firmy podają na wyrost informacje o swojej dostępności.
Jednolitość standardów jest bardzo istotna, szczególnie, gdy chodzi o dostępność obiektów turystycznych. Wielu niepełnosprawnych zwraca uwagę na to, że często informacje turystyczne o dostępności hoteli i pensjonatów nie są adekwatne do rzeczywistości. Rzetelna informacja turystyczna staje się ważna z uwagi na zwiększającą się mobilność osób niepełnosprawnych, wynikającą z jednej strony z większej zamożności tych osób, a z drugiej z rozwoju turystyki światowej i globalizacji gospodarki. Osoby niepełnosprawne oczekują, więc rzetelnych, zweryfikowanych informacji, co ma gwarantować im bezpieczeństwo i niezależność w podróżowaniu. Władze samorządowe, wspierając gospodarkę turystyczną regionu, powinny zadbać o wypracowanie odpowiednich standardów dla przestrzeni publicznych, komunikacji oraz przekazu informacji, aby w ten sposób mobilizować osoby niepełnosprawne do korzystania z ich oferty turystycznej. Takie działanie może przysporzyć realnych korzyści finansowych lokalnym społecznościom, zważywszy, że przestrzeń przyjazna osobom niepełnosprawnym jest również atrakcyjna dla innych, np. seniorów i rodzin z małymi dziećmi.
Dostępność przestrzeni w procedurach przetargowych
Narzędziem do egzekwowania przestrzegania praw niepełnosprawnych przez podmioty realizujące inwestycje miejskie są umowy i procedury przetargowe, które powinny zawierać przepisy o kreatywnym zastosowaniu udogodnień dla osób niepełnosprawnych. W 2006 r. w ramach projektu Unii Europejskiej wydano publikację Budownictwo dla wszystkich - Dobre intencje nie wystarczą, jako przewodnik do wprowadzania dostępności w budownictwie poprzez zamówienia publiczne. Głównym celem projektu Budownictwo dla wszystkich jest obudzenie świadomości dotyczącej dostępności środowiska przestrzennego oraz udzielenie praktycznych wskazówek dla osób przygotowujących zamówienia publiczne związane z pracami projektowymi i budowlanymi w zgodzie z dyrektywami Unii Europejskiej dotyczącymi zamówień publicznych 18. Dyrektywy te tworzą ramy dla instytucji zamawiających do promowania pełniej dostępności środowiska przestrzennego dla wszystkich, a przede wszystkim osób niepełnosprawnych, dla osób w podeszłym wieku i innych, którzy mają czasowe ograniczenie mobilności.
W celu zrealizowania „budownictwa dla wszystkich" należy uwzględnić główne trzy obszary zainteresowania: na poprawne eliminacje barier w istniejących obiektach, sprawy związane z prowadzeniem zmian oraz na sprawy związane z nową budową. Kryteria dostępności mogą być wprowadzone, jako specyfikacje techniczne lub jako warunki realizacji zamówienia w procedurach przetargowych, zarówno tych, w których kryterium jest najwyższa cena, jak i tych najbardziej korzystnych ekonomicznie. Jednakże kryteria dostępności, jako kryteria udzielenia zamówień mogą być brane pod uwagę jedynie w przetargach, gdzie podstawą jest oferta najbardziej korzystna ekonomicznie, i fakt ten należy zasygnalizować w momencie ogłoszenia zamówienia.
Bibliografia
- Ustawa z dnia 2 kwietnia 1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, t.j. Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483). Karta Praw Osób Niepełnosprawnych z dnia 1 sierpnia 1997 r. - § 1 (M.P. z 1997 r. Nr 50, poz. 475;
- The Madrid Declaration „Nondiscrimination plus positive action results in social inclusion", Europejski Kongres na rzecz Osób Niepełnosprawnych, Madryt 20-24 marca 2002 r., http://www. niepelnosprawni.pl/ ledge/x/1878, dostęp: 2.02.2017 r.;
- M. Wysocki, Dostępna przestrzeń publiczna. Samorząd równych szans, Kraków 2009, s. 16;
- Rezolucja Organizacji Narodów Zjednoczonych nr 37/53 z dnia 3 grudnia 1982 r. Standardowe Zasady ONZ (Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych, Rezolucja Organizacji Narodów Zjednoczonych nr 48/96 z dnia 20 grudnia 1993 r.). Należy zauważyć, że osoby z niepełnosprawnością potrzebują niekiedy więcej wsparcia ze strony społeczeństwa, by móc osiągnąć te same cele w swoim życiu, co osoby w pełni sprawne. W związku z tym wsparcie osób niepełnosprawnych nie powinno być odbierane jako przywilej, ale jako przysługujące człowiekowi prawo;
- Konwencja o Prawach Osób Niepełnosprawnych, Rezolucja Organizacji Narodów Zjednoczonych nr 61/106 z dnia 13 grudnia 2006 r. oraz Komitet Ministrów Rady Europy przyjął w dniu 5 kwietnia 2006 r. „Plan Działań Rady Europy w celu promocji praw i pełnego uczestnictwa osób niepełno- sprawnych w społeczeństwie: podnoszenie jakości życia osób niepełnosprawnych w Europie na lata 2006-2015" - Zalecenie nr Rec (2006)5 Komitetu Ministrów dla państw członkowskich, Plan działań Rady Europy w celu promocji praw i pełnego uczestnictwa osób niepełnosprawnych w społeczeństwie: podnoszenie jakości życia osób niepełnosprawnych w Europie 2006-2015 z dnia 5 kwietnia 2006 r.;
- Konwencja o Prawach Osób Niepełnosprawnych, Rezolucja Organizacji Narodów Zjednoczonych nr 61/106;
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, Dz. U. z 2015 r., poz. 1422;
- M. Zrałek, Bariery życiowe niepełnosprawnych ze szczególnym uwzględnieniem barier architektonicznych [w:] Niepełnosprawni w środowisku społecznym, red. L. Frąckiewicz, Akademia Ekonomiczna Katowice 1999;.
- Budownictwo dla wszystkich - Dobre intencje nie wystarczą. Przewodnik do wprowadzenia dostępności w budownictwie poprzez zamówienia publiczne, Komisja Europejska 2016.
Polecamy serwis: Niepełnosprawni