Aby wywiązać się z obowiązków narzuconych przez ustawę, pracodawca nie zawsze musi ponieść koszty finansowe. Jakie inne rozwiązania mogą zostać zastosowane w przypadku podnoszenia przez pracownika kwalifikacji?
Podnoszenie kwalifikacji w interesie obu stron umowy
Przez podnoszenie kwalifikacji zawodowych ustawodawca rozumie zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika. Może ono się odbywać z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą. Jednak choć do podstawowych zasad prawa pracy należy obowiązek ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych (art. 17 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy), to regulacja ta nie ma charakteru roszczeniowego. W konsekwencji choć pracodawca ma obowiązek, to pracownik nie może domagać się od niego czynnego udziału w swoim dokształcaniu, np. poprzez sfinansowanie jego kosztów. Można więc powiedzieć, że w praktyce ten obowiązek ułatwiania, to w istocie obowiązek nieutrudniania, czy też obowiązek nieodmawiania bez istotnej przyczyny. Istotne jest również to, że podnoszenie kwalifikacji, o którym mowa powinno co do zasady być związane z pracą wykonywaną przez pracownika. To zaś oznacza, że jeśli pracownik chciałby się przekwalifikować, to nie może wymagać od pracodawcy w tym zakresie wsparcia, choć oczywiście można wyobrazić sobie i taką sytuację, w której również przekwalifikowanie byłoby w interesie pracodawcy, który dostrzegając potencjał pracownika widziałby go w przyszłości w swojej firmie w innej roli.
ORZECZNICTWO
Obowiązek ten nie oznacza, że poszczególny pracownik może (ma prawo w znaczeniu posiadania roszczenia) domagać się na tej podstawie od pracodawcy określonego udziału w podnoszeniu swoich zawodowych kwalifikacji, polegającego na przykład na zorganizowaniu i przeprowadzeniu szkolenia komputerowego. Pracodawca nie ma obowiązku szkolenia pracowników, ma natomiast ułatwiać im podnoszenie kwalifikacji zawodowych, jeżeli oni sami chcą te kwalifikacje podnosić. Dbałość o zawodowe kwalifikacje jest w warunkach gospodarki wolnorynkowej sprawą samych zainteresowanych, warunkującą ich funkcjonowanie na rynku pracy.
Wyrok SN z 25 maja 2000 r., sygn. akt I PKN 657/99
Polecamy: Kalendarz 2026
Można zdobywać wiedzę i umiejętności
Warto pamiętać, że zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności, o którym mowa w obowiązujących przepisach może obejmować zarówno teoretyczne zdobywanie wiedzy, jak i praktyczne zdobywanie umiejętności. Bez znaczenia w tym wypadku pozostaje to, w jakiej formie będzie się to zdobywanie (uzupełnianie) wiedzy odbywało – czy będzie to nauka w szkole wyższej, czy na kursie zawodowym, czy może pracownik odbędzie w stosownym miejscu praktyki zawodowe. Regulacja ta dzięki takiemu sformułowaniu może znaleźć odpowiednie zastosowanie w odniesieniu do pracowników wykonujących pracę każdego rodzaju.
Jednak co w praktyce oznacza obowiązek ułatwiania podnoszenia kwalifikacji? Czy pracodawca musi w związku z tym zawsze ponosić ich koszty finansowe? W praktyce możliwe są przypadki, w których pracownik kształci się za inicjatywy i za zgodą pracodawcy, ale również i takie, w których podnosi kwalifikacje na innych zasadach. Wówczas, choć pracodawca nie ma obowiązku ponoszenia kosztów takiego kształcenia czy udzielania pracownikowi zwolnień od pracy, nadal może je ułatwiać i okazywać pracownikowi wsparcie. Ustawodawca przewidział bowiem, że pracownikowi zdobywającemu lub uzupełniającemu wiedzę i umiejętności na zasadach innych, niż określone w art. 1031–1035, mogą być przyznane:
1) zwolnienie z całości lub części dnia pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia,
2) urlop bezpłatny
– w wymiarze ustalonym w porozumieniu zawieranym między pracodawcą i pracownikiem.
Jak wynika z tej regulacji, w takich przypadkach konieczne jest zawarcie porozumienia, w którym pracodawca wyraźnie zadeklaruje, jakiego rodzaju wsparcia i w jakim wymiarze może udzielić pracownikowi. Na przykład, może zobowiązać się, że pokryje koszty dokształcania, ale nie zapewni pracownikowi możliwości korzystania z urlopu szkoleniowego. Sytuacja może również być odwrotna – pracodawca może zaoferować pracownikowi czas wolny na naukę, ale nie zobowiąże się do pokrywania związanych z nią kosztów.
Decydując się na tego rodzaju współpracę trzeba pamiętać, aby w zawieranym porozumieniu wyraźnie wskazać, że jego podstawą jest art. 1036 Kodeksu pracy, aby nie było podstaw do wątpliwości, czy stanowi ono zgodę pracodawcy na podnoszenie przez pracownika kwalifikacji zawodowych, co wiązałoby się z obowiązkami przewidzianymi w przepisach. Niedbałe skonstruowania tego dokumentu może sprawić, że pracodawca wbrew swoim planom i zamiarom może zostać obciążony obowiązkami wynikającymi z przepisów Kodeksu pracy (np. udzieleniem urlopu szkoleniowego).
Polecamy: Dokumentacja kadrowa 2025
art. 1036 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2025 r. poz. 277)