Ustanowienie opieki i powołanie opiekuna wymaga orzeczenia sądu opiekuńczego. Sądem opiekuńczym jest sąd rodzinny. Wyłącznie właściwy do ustanowienia opiekuna jest sąd rejonowy miejsca zamieszkania, albo miejsca pobytu osoby, dla której opieka ma być ustanowiona. Jeżeli nie można ustalić powyższych przesłanek, wówczas wniosek należy skierować do sądu rejonowego dla m.st. Warszawy. Wniosek podlega opłacie 40 zł, którą można uiścić w kasie sądu, w znakach sądowych albo na konto sądu. Wniosek o ustanowienie opiekuna może złożyć małżonek, albo krewni w linii prostej osoby ubezwłasnowolnionej (chyba, że ma ona przedstawiciela ustawowego), albo jej przedstawiciel ustawowy.
O ile nie sprzeciwia się to dobru ubezwłasnowolnionego, to stosujemy zasadę, że opiekunem ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się jego małżonka, a wobec jego braku – ojca lub matkę. Może nim też zostać inny krewny lub osoba bliska ubezwłasnowolnionego. Jeżeli brak jest osób wskazanych wyżej, to opiekę sprawować może inny osoba. Ośrodki pomocy społecznej często dysponują bazą kandydatów na opiekunów prawnych osób całkowicie ubezwłasnowolnionych. Istotne jest, że opiekun musi mieć pełną zdolności do czynności prawnych i pełnię praw publicznych oraz musi dawać gwarancję należytego wywiązania się ze swoich obowiązków. Okoliczności dyskwalifikujące do funkcji opiekuna mogą być zarówno zawinione, np. uzależnienie od alkoholu czy niechęć do osoby, którą ma reprezentować, jak i niezawinione, tj. stan zdrowia kandydata na opiekuna.
Zobacz serwis: Sprawy rodzinne
Ustanowiony przez sąd opiekun jest zobowiązany opiekę objąć, a jedynie z ważnych powodów sąd może zwolnić ze sprawowania opieki. Objęcie opieki następuje przez złożenie przyrzeczenia przed sądem opiekuńczym i opiekun powinien niezwłocznie objąć swe obowiązki. Po złożeniu przyrzeczenia przez opiekuna sąd wydaje mu zaświadczenie, stanowiące dowód uprawnień względem ubezwłasnowolnionego. Opiekun ma obowiązek zwrócić sądowi owo zaświadczenie po ustaniu opieki lub zwolnieniu go z obowiązków opiekuna.
Opiekun sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem pozostającego pod opieką. Podlega przy tym nadzorowi sądu opiekuńczego. Opiekun obowiązany jest wykonywać swe czynności z należytą starannością, jak tego wymaga dobro pozostającego pod opieką i interes społeczny.
Opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku osoby pozostającej pod jego opieką. Opiekun powinien przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach wysłuchać pozostającego pod opieką, jeżeli pozwala na to jego rozwój umysłowy i stan zdrowia, oraz uwzględniać w miarę możności jego rozsądne życzenia. Opiekun jest przedstawicielem ustawowym podopiecznego, z tym, że w pewnych sytuacjach reprezentacja przez opiekuna jest wyłączona, tzn. opiekun nie może reprezentować osób pozostających pod jego opieką: 1) przy czynnościach prawnych między tymi osobami; 2) przy czynnościach prawnych między jedną z tych osób a opiekunem albo jego małżonkiem, zstępnymi, wstępnymi lub rodzeństwem, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz osoby pozostającej pod opieką.
Zobacz serwis: Pomoc społeczna
Niezwłocznie po objęciu opieki opiekun obowiązany jest sporządzić inwentarz majątku osoby pozostającej pod opieką i przedstawić go sądowi opiekuńczemu. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio w razie późniejszego nabycia majątku przez osobę pozostającą pod opieką. Sąd opiekuńczy może zwolnić opiekuna od obowiązku sporządzenia inwentarza, jeżeli majątek jest nieznaczny. Sąd opiekuńczy może zobowiązać opiekuna do złożenia do depozytu sądowego kosztowności, papierów wartościowych i innych dokumentów należących do pozostającego pod opieką. Przedmioty te nie mogą być odebrane bez zezwolenia sądu opiekuńczego. Gotówka pozostającego pod opieką, jeżeli nie jest potrzebna do zaspokajania jego uzasadnionych potrzeb, powinna być złożona przez opiekuna w instytucji bankowej. Opiekun może podejmować ulokowaną gotówkę tylko za zezwoleniem sądu opiekuńczego. Opiekun obowiązany jest, w terminach oznaczonych przez sąd opiekuńczy, nie rzadziej niż co roku, składać temu sądowi sprawozdania dotyczące osoby pozostającego pod opieką oraz rachunki z zarządu jego majątkiem. Jeżeli dochody z majątku nie przekraczają prawdopodobnych kosztów utrzymania pozostającego pod opieką, sąd opiekuńczy może zwolnić opiekuna od przedstawiania szczegółowych rachunków z zarządu; w wypadku takim opiekun składa tylko ogólne sprawozdanie o zarządzie majątkiem.
Zobacz: Zasiłek pielęgnacyjny a dodatek pielęgnacyjny
Sąd opiekuńczy przyznaje, na żądanie opiekuna, stosowne wynagrodzenie. Pokrywane jest ono z dochodów lub majątku osoby, dla której opiekun lub kurator jest ustanowiony. Jeśli osoba ta nie ma odpowiednich dochodów lub majątku, wynagrodzenie pokrywane jest ze środków publicznych i wypłacane przez ośrodek pomocy społecznej. Wysokość wynagrodzenia w stosunku miesięcznym, nie może przekroczyć 1/10 przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, bez wypłat nagród z zysku, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za okres poprzedzający dzień przyznania wynagrodzenia.
Gabriela Waraszkiewicz
adwokat
Kancelaria Zdanowicz i Wspólnicy