Ogólne zasady
Ustawa o służbie celnej z dn. 27 sierpnia 2009 zastrzega, że stosowanie środków przymusu bezpośredniego przez funkcjonariuszy służby celnej jest uzasadnione wobec osób, które nie chcą podporządkować się ich poleceniom. Oznacza to, że przymus bezpośredni może być zastosowany jedynie w ostateczności, kiedy nie ma innej możliwości wyegzekwowania od osoby czynności jakich wymagają celnicy. Co więcej środki użyte mogą być jedynie w zakresie niezbędnym do osiągnięcia podporządkowania się poleceniom lub do skutecznego odparcia bezpośredniego i bezprawnego zamachu na funkcjonariusza, osobę lub mienie. Stosowane środki przymusu muszą być również proporcjonalne do zaistniałej sytuacji i odpowiadać jej potrzebom. Wszelkie działania podjęte przez celników muszą być adekwatne do zaistniałego niebezpieczeństwa. Powinny powodować jak najmniejszą dolegliwość dla osób wobec których są stosowane. Dodatkowo ustawodawca zaznacza, że środki przymusu mogą być stosowane po wezwaniu do zachowania się zgodnego z prawem oraz po bezskutecznym poinformowaniu o zamiarze ich użycia. Wyjątkowym przypadkiem jest sytuacja, w której zwłoka na wezwanie danej osoby do zachowania zgodnego z prawem lub ostrzeżenie o użyciu środków przymusu groziłaby niebezpieczeństwem dla życia, zdrowia lub mienia – wówczas ostrzeżenie o użyciu przymusu nie jest niezbędne.
Zobacz serwis: Policja
Katalog środków
Uprawnienia funkcjonariuszy służby celnej do stosowania przymusu bezpośredniego są bardzo szerokie. Podstawowym środkiem jest siła fizyczna. Celnicy mogą używać chwytów obezwładniających oraz innych technik obrony lub ataku. Mogą również używać różnych środków technicznych, takich jak: kajdanki, prowadnice, siatki obezwładniające, pałki czy paralizatory elektryczne. Poza tym funkcjonariusze upoważnieni są do używania indywidualnych chemicznych środków obezwładniających (należą do nich np. gazy łzawiące czy miotacze gazowe). Do zadań służbowych celnicy mogą także korzystać z pomocy psów służbowych, a w razie potrzeby mogą się nimi posłużyć do odparcia ataku lub udaremnienia ucieczki. Celnicy wyposażeni są również w broń palną, jednak mogą jej używać jedynie z użyciem tzw. pocisków niepenetracyjnych (czyli gumowych). Ustawa zawiera ponadto wskazanie, że poza środkami wymienionymi powyżej celnikom przysługuje prawo do korzystania z wszelkich technicznych urządzeń przeznaczonych do zatrzymywania i unieruchamiania pojazdów i innych środków przewozowych. Chodzi tu więc m.in. o blokady na koła, czy kolczatki drogowe.
Odstąpienie od użycia przymusu
Ustawa wylicza przypadki, w których użycie przymusu fizycznego przez służbę celną jest bezprawne lub napotyka szczególne ograniczenia. Mowa tu o sytuacji w której dana osoba, po wezwaniu, podporządkowuje się wydanym poleceniom – wówczas funkcjonariusz służby celnej nie może użyć żadnych środków przymusu. W stosunku do osób, które nie ukończyły 17 roku życia nie wolno natomiast stosować kajdanek. Co do zasady nie można również stosować pałki w stosunku do osoby stawiającej jedynie bierny opór. Wyjątkiem jest sytuacja w której zastosowania siły fizycznej nie okazało pożądanego rezultatu – wówczas, użycie pałki jest dozwolone. Wobec określonych osób można także stosować jedynie siłę fizyczną w postaci chwytów obezwładniających. Dotyczy to przede wszystkim kobiet w widocznej ciąży, osób o widocznym kalectwie lub w podeszłym wieku, a także osób, których wygląd wskazuje na wiek poniżej 13 lat.
Zobacz: Jakie są warunki stosowania środków przymusu bezpośredniego?
Użycie broni palnej
Szczególnym obostrzeniom podlega używanie przez funkcjonariuszy służby celnej broni palnej. Mogą oni używać jej wyłącznie w przypadkach szczegółowo wymienionych w ustawie. Dotyczy to sytuacji w której życie, zdrowie lub wolność samego funkcjonariusza bądź osoby trzeciej staje się przedmiotem bezpośredniego i bezprawnego zamachu. Celnik jest także uprawniony do użycia broni palnej kiedy dana osoba usiłuje bezprawnie i przemocą odebrać broń jemu lub innej osobie uprawnionej do jej posiadania. Także wypadki zamachu na nienaruszalność granicy państwowej przez zorganizowane grupy działającej przy użyciu broni lub pojazdu, a także zamachu na obiekty Służby Celnej będą uzasadniały użycie przez funkcjonariusza broni palnej. Ogólną zasadą stosowania broni jest zmierzanie do wyrządzenia możliwie jak najmniejszej szkody osobie, przeciwko której jej użyto. W tym celu celnicy powinni celować jedynie w dolne części ciała (tzn. do pasa napastnika). Nigdy sięgając po broń celnik nie może zmierzać do pozbawienia osoby życia. Również użycie broni palnej powinno zostać poprzedzone przez funkcjonariusza ostrzeżeniem.