Akt oskarżenia to szczególny rodzaj pisma procesowego sporządzanego przez organy ścigania i wywołujący istotne skutki prawne. W związku z powyższym ustawodawca w sposób odrębny uregulował w Kodeksie postępowania karnego przepisy stanowiące o tym, jak skonstruowany ma być akt oskarżenia (art 332-334 KPK).
Kogo dotyczy akt oskarżenia
W pierwszej kolejności akt oskarżenia musi zawierać niezbędne dane dotyczące osoby, wobec której ma się toczyć proces karny tj. imię i nazwisko oskarżonego, inne dane o jego osobie (wiek, zawód, stan majątkowy etc) a także dokładne określenie zarzucanego oskarżonemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego popełnienia oraz skutków. Wskazane określenie czynu wyraża się również w precyzyjnym określeniu przepisów ustawy karnej pod którą dany czyn podpada.
W związku z faktem, iż przepis art. 297 § 1 pkt 4 Kodeksu postępowania karnego nakazuje organom ścigania zebrać dane o pokrzywdzonym i ustalić rozmiar powstałej szkody, przepis art. 333 § 1 pkt 2 nakazuje aby w akcie oskarżenia określona została wysokość powstałej szkody (jeśli zaistnienie takowej stwierdzono).
Środki zapobiegawcze
Bardzo istotną informacją, którą ponadto musi zawierać akt oskarżenia jest informacja dotycząca tego, czy i ewentualnie jakie środki zapobiegawcze stosowane są wobec oskarżonego. Jest to o tyle istotne, iż z chwilą przejęcia sprawy przez sąd to on decyduje o ich dalszym stosowaniu. W szczególności istotne jest to w przypadku osoby, która jest tymczasowo aresztowana albowiem sąd z urzędu po przyjęciu aktu oskarżenia musi zdecydować czy utrzymuje stosowany środek zapobiegawczy w mocy.
Zgodnie z treścią przepisu art. 333 § 1 pkt 3 oraz 5 akt oskarżenia musi zawierać również informację o tym, czy czyn został popełniony w warunkach wymienionych w art. 64 Kodeksu karnego albo w art. 37 § 1 pkt 4 Kodeksu karnego skarbowego (tj. w recydywie), a także zawierać wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy i trybu postępowania.
Uzasadnienie aktu oskarżenia
Niezwykle istotnym elementem aktu oskarżenia jest jego uzasadnienie, które powinno wykazywać precyzyjnie dlaczego organ ścigania uznał, iż w stosunku do danej osoby powinien toczyć się proces karny i dlaczego organ ten domaga się jej ukarania. Oznacza to zatem, iż wskazane uzasadnienie aktu oskarżenia powinno zawierać przytaczać fakty i dowody, na których oskarżenie się opiera. Ponadto (zgodnie z treścią przepisu art. 333 § 2 Kodeksu postępowania karnego) w miarę potrzeby akt oskarżenia powinien wyjaśnić podstawę prawną oskarżenia i omówić okoliczności, na które powołuje się oskarżony w swej obronie.
W tym miejscu należy podkreślić, iż nie każdy akt oskarżenia musi obligatoryjnie zawierać uzasadnienie, albowiem akt oskarżenia wnoszony przez policję lub inny uprawniony organ (określony w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 czerwca 2003 r. i wydany na podstawie art. 325d KPK) taki jak Straż Graniczna czy Straż Leśna może nie zawierać uzasadnienia.
Dodatkowo należy wskazać, iż akt oskarżenia powinien także zawierać listę osób, których wezwania oskarżyciel żąda (wraz z podaniem ich adresów) oraz wykaz innych dowodów, których przeprowadzenia na rozprawie głównej domaga się oskarżyciel. W odniesieniu do świadków należy wskazać, iż prokuratorowi przysługuje uprawnienie do zgłoszenia wniosku o zaniechanie wezwania i odczytanie na rozprawie zeznań świadków przebywających za granicą lub mających stwierdzić okoliczności, którym oskarżony w wyjaśnieniach swych nie zaprzeczył, a okoliczności te nie są tak doniosłe, aby konieczne było bezpośrednie przesłuchanie świadków na rozprawie (z tym, że nie dotyczy to świadków, którzy odmówili zeznań lub którym to uprawnienie przysługuje). Należy wskazać uzupełniająco, iż wniosek taki nie wiąże sądu, albowiem z urzędu lub na wniosek stron może on zdecydować o konieczności przesłuchania danego świadka.
Zobacz również serwis: Wykroczenia
Akt oskarżenia obok danych świadków powinien zawierać również listę ujawnionych osób pokrzywdzonych wraz z ich adresami. Prokurator może także dołączyć do aktu oskarżenia wniosek o zobowiązanie podmiotu określonego w art. 52 Kodeksu karnego do zwrotu na rzecz Skarbu Państwa uzyskanej korzyści majątkowej oraz zawiadomienie tego podmiotu o terminie rozprawy, przy czym należy podkreślić, iż wniosek taki powinien zawierać uzasadnienie.
Dodatkowo należy wskazać, iż załącznikiem do aktu oskarżenia może być wniosek o skazanie danej osoby bez rozprawy (art. 335 Kodeksu postępowania karnego) jeżeli w toku postępowania przygotowawczego prokurator uzgodnił z podejrzanym taką formę zakończenia procesu przy ustaleniu wymiaru kary, którego wymierzenia domagać się będzie prokurator. Zasadność tego wniosku jest oceniania przez sąd na posiedzeniu przez sąd.
Zobacz również serwis: Sprawy karne
Z formalnego punktu widzenia należy wskazać, iż oprócz powyżej opisanych wymogów akt oskarżenia powinien być przesłany sądowi wraz z aktami postępowania przygotowawczego, oraz zawierać po jednym odpisie aktu oskarżenia dla każdego oskarżonego. Dodatkowo o przesłaniu aktu oskarżenia (oraz o treści przepisów dotyczących konsensualnego poddania się karze – art. 335 oraz 387 Kodeksu postępowania karnego) oskarżyciel publiczny zawiadamia oskarżonego i ujawnionego pokrzywdzonego, a także osobę lub instytucję, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie. Pokrzywdzony powinien być również pouczony o uprawnieniach związanych z dochodzeniem roszczeń majątkowych, a w razie potrzeby także o prawie do zgłoszenia oświadczenia o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego.