Świadkiem anonimowym jest osoba fizyczna, która została wezwana do złożenia zeznań lub dobrowolnie postanowiła złożyć zeznania, które mogą mieć istotne znaczenie w danej sprawie. Wprowadzenie do ustawodawstwa instytucji świadka incognito było spowodowane znacznym wzrostem przestępczości zorganizowanej i związanych z tym licznych prób terroryzowania świadków podczas procesów. W określonych przepisami kodeksu postępowania karnego przypadkach sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator może wydać postanowienie o zachowaniu w tajemnicy danych osobowych oraz innych okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka. Art. 184 § 1 k.p.k. zawiera katalog sytuacji, które mogą spowodować utajnienie tożsamości świadka, w tym w sytuacji istnienia uzasadnionej obawy wystąpienia niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności i mienia świadka lub osób mu najbliższych. W przypadku wydania postanowienia przez sąd lub prokuratora o utajnieniu tożsamości, informacje dotyczące świadka incognito pozostają wyłącznie do wiadomości sądu bądź prokuratora, a w razie konieczności również funkcjonariusza Policji, który prowadzi postępowanie.
Regulacja art. 184 k.p.k. pozwala powołać anonimowego świadka w każdej sprawie, gdyż ustawa nie przewiduje żadnych ograniczeń w tym zakresie. Jednakże na postanowienie w sprawie utajnienia okoliczności pozwalających na identyfikację świadka przysługuje zażalenie. Ten środek odwoławczy przyznany jest świadkowi, podejrzanemu oraz oskarżonemu wraz z obrońcą w terminie trzech dni. Postępowanie w tej sprawie toczy się z zachowaniem tajemnicy państwowej, a w przypadku uwzględnienia zażalenia wszelkie protokoły z przesłuchania świadka ulegają zniszczeniu.
Warunki przesłuchania świadka incognito
Zgodnie z art. 184 § 3 k.p.k. świadka anonimowego przesłuchuje prokurator, jak również sąd, który zlecił wykonanie takiej czynności sędziemu wyznaczonemu ze składu sędziowskiego. Ważną kwestią jest zapewnienie odpowiednich warunków do przesłuchania, ze względu na możliwość ujawnienia tożsamości świadka. W postępowaniu sądowym ma to szczególne znaczenie, gdyż podczas przesłuchania na tym etapie może być obecny oskarżony wraz ze swoim obrońcą, którzy muszą zostać należycie poinformowani o miejscu i czasie odbycia przesłuchania świadka incognito. Miejscem przesłuchania może być prokuratura, sąd, mieszkanie świadka, hotel bądź jakiekolwiek miejsce zapewniające świadkowi pełną anonimowość. Na podstawie przepisów rozporządzenia wydanego przez Ministra Sprawiedliwości przesłuchanie świadka powinno odbywać się w odpowiednio przygotowanym pomieszczeniu, uniemożliwiającym dostęp osób nieupoważnionych oraz zapewniającym możliwość odpowiedniego utajnienia wizerunku i głosu.
Zobacz też: Co warto wiedzieć o przesłuchaniu świadka?
Przesłuchanie na odległość
Kodeks postępowania karnego przewiduje również możliwość przesłuchania takiego świadka na rozprawie w sytuacji, gdy są zapewnione odpowiednie warunki, które uniemożliwią rozpoznanie wizerunku i głosu świadka. Zgodnie z treścią art. 184 § 4 k.p.k. można przeprowadzić przesłuchanie świadka na odległość jednakże przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności. W odniesieniu do przesłuchania świadka incognito w obecności oskarżonego i jego obrońcy pytania zadawane są w formie pisemnej, za pomocą odpowiednich środków technicznych. W protokole z przeprowadzonych czynności z udziałem specjalistów należy wskazać ich imiona, nazwiska, specjalności i rodzaj wykonywanej czynności. Użycie odpowiednich środków technicznych znacznie ułatwia przeprowadzenie przesłuchania, w szczególności gdy jest możliwe zastosowanie systemów głośnomówiących z odpowiednim modulatorem głosu oraz wideokonferencji pozwalających na przesłuchanie świadka na odległość w obecności pełnego składu sędziowskiego. W takim przypadku pytania zadawane przez oskarżonego lub jego obrońcę są kierowane za pośrednictwem sądu lub prokuratora prowadzącego postępowanie. Uzyskane odpowiedzi przekazuje się bądź odtwarza tylko w zakresie, w jakim nie powodują one ujawnienia tożsamości świadka.
Do czasu zamknięcia przewodu sądowego w pierwszej instancji świadek może złożyć wniosek o uchylenie postanowienia w przedmiocie utajnienia jego tożsamości. Świadek incognito może złożyć oświadczenie, że nie istnieją już zagrożenia będące podstawą utajnienia tożsamości i może składać zeznania jawnie. Takie oświadczenie musi zostać uprzednio zweryfikowane przez sąd, który następnie wydaje odpowiednie postanowienie, odpowiednio doręczone świadkowi, oskarżonemu i jego obrońcy oraz prokuratorowi, w sytuacji, gdy nie byli obecni podczas ogłaszania.
Odczytanie protokołów z zeznań świadka incognito
Na podstawie art. 393 § 4 k.p.k. protokoły z zeznań świadka przesłuchiwanego jako świadek anonimowy mogą zostać odczytane na rozprawie, jednakże w takiej sytuacji jawność rozprawy zostaje wyłączona.
Zobacz też: Kim jest świadek koronny?