Odrzucenie spadku a zrzeczenie się dziedziczenia / Shutterstock
Wiele osób słyszało pojęcia: „odrzucenie spadku” i „zrzeczenie się dziedziczenia”. Pojęcia te są często używane zamiennie, co jest błędem. Pojęcia te zdecydowanie należy odróżnić- gdyż odnoszą się one do różnych „instytucji prawnych”, mają różne skutki, etc. W niniejszym artykule zakreślone zostaną podstawowe cechy różniące obie te instytucje, ale - dla pełnego obrazu- pokazane zostaną też ich najważniejsze podobieństwa.
- Odrzucenie spadku a zrzeczenie się dziedziczenia - różnice
- Odrzucenie spadku a zrzeczenie się dziedziczenia - podobieństwa
Odrzucenie spadku a zrzeczenie się dziedziczenia - różnice
Jako że cech różniących obie te instytucje jest zdecydowanie więcej, zacznę właśnie od nich:
- Po pierwsze, odrzucenie spadku jest jednostronną czynnością prawną spadkobiercy, składaną po śmierci spadkodawcy (czyli po tzw. otwarciu spadku). Zrzeczenie się dziedziczenia jest natomiast umową, zawieraną między przyszłym spadkodawcą i jego potencjalnym spadkobiercą ustawowym, co oznacza, że jest zawierana, gdy te osoby żyją.
- Kolejna niezwykle istotna różnica polega na tym, że skutki odrzucenia spadku dotyczą wyłącznie tego spadkobiercy, który spadek odrzucił. Natomiast przy zrzeczeniu się dziedziczenia z zasady obejmuje ono także zstępnych zrzekającego się (jest jednak możliwe „odwrócenie” tego skutku- gdy bowiem w umowie zrzeczenia się dziedziczenia zawarte zostaną postanowienia wyłączające tę zasadę, wówczas zrzeczeniem się dziedziczenia nie będą objęte dzieci czy wnuki tego spadkobiercy ustawowego, którego obejmuje zrzeczenie).
- Następna ważna różnica pomiędzy obiema instytucjami polega na tym, że odrzucić spadek może osoba powołana do spadku z mocy ustawy, a także osoba powołana do spadku jako spadkobierca testamentowy, z kolei zrzec się dziedziczenia może tylko spadkobierca ustawowy.
- Kolejna kwestia - odrzucenie spadku jest możliwe u notariusza lub w sądzie. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Z kolei ważną umowę o zrzeczenie się dziedziczenia można zawrzeć tylko u notariusza.
- Zasadniczo spadkobierca nie może spadku częściowo odrzucić a częściowo przyjąć (choć są wyjątki, gdyż przyjęcie lub odrzucenie udziału spadkowego przypadającego spadkobiercy z tytułu podstawienia może nastąpić niezależnie od przyjęcia lub odrzucenia udziału spadkowego, który temu spadkobiercy przypada z innego tytułu, a poza tym spadkobierca może odrzucić udział spadkowy przypadający mu z tytułu przyrostu, a przyjąć udział przypadający mu jako spadkobiercy powołanemu). Natomiast zrzeczenie się dziedziczenia może być częściowe, czyli ograniczać się do ułamkowej części spadku (tak przynajmniej uważa znaczna część przedstawicieli doktryny prawniczej). Może też być ograniczone do zrzeczenia się tylko prawa do zachowku w całości lub w części.
- W ustawie wskazany jest termin na złożenie oświadczenia o odrzucenia spadku (skuteczne oświadczenie o odrzuceniu spadku może być złożone tylko w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania). Z kolei przy umowie o zrzeczenie się dziedziczenia, dopóki przyszły spadkodawca oraz jego potencjalny spadkobierca ustawowy żyją, dopóty możliwe jest zawarcie w/w umowy.
- Przy ustalaniu udziału spadkowego, stanowiącego podstawę obliczania należnego zachowku, uwzględnia się tych spadkobierców, którzy spadek odrzucili, ale nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia (przy czym - dotyczy to również zstępnych spadkobiercy ustawowego, objętych skutkami umowy).
- Kolejna kwestia - nie można odwołać oświadczenia o odrzuceniu spadku (tak samo jak oświadczenia o przyjęciu spadku), natomiast w przypadku umowy o zrzeczenie się dziedziczenia, strony mogą zawrzeć kolejną umowę, w której uchylą zrzeczenie się dziedziczenia. Wymagana jest tutaj jednak, tak jak przy zawieraniu umowy, forma aktu notarialnego.
Odrzucenie spadku a zrzeczenie się dziedziczenia - podobieństwa
Pomimo tego, że obie omawiane instytucje znacznie różnią się od siebie, to jednak można wskazać kilka cech, które są dla nich wspólne (podobieństwa).
- Zarówno spadkobierca, który spadek odrzucił, jak i spadkobierca, który zrzekł się dziedziczenia, traktowani są przez prawo tak, jakby nie dożyli otwarcia spadku, czyli jakby sami już nie żyli w momencie gdy umiera spadkodawca. Dodatkowo- jeżeli zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje też zstępnych, to także oni zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku.
- Odrzucić spadku ani zrzec się dziedziczenia nie może gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy tudzież Skarb Państwa - w sytuacji gdy podmioty te są tzw. spadkobiercami ustawowymi koniecznymi, czyli w sytuacji, gdy brak jest małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy (spadek przypada wówczas, co do zasady, gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, chyba że ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, to wtedy spadek przypada Skarbowi Państwa).
Adwokat Agnieszka Kapała-Sokalska