Koniec z nieodpłatnym przekazywaniem przez Skarb Państwa nieruchomości na rzecz Kościoła katolickiego. W ten sposób, do majątku kościelnego przetransferowano już niemal 3,5 mld zł z budżetu państwa

• Archaiczny przepis, który pozwala na nieodpłatne przekazywanie przez Skarb Państwa nieruchomości na rzecz Kościoła katolickiego
• Pole do nadużyć – nieodpłatnie nabyte nieruchomości zbywane przez Kościół katolicki, nieujawniane w KW, a inne kościoły i związki wyznaniowe bez analogicznych uprawnień
• 76 244 ha ziemi wartej łącznie 3 487 629 292 zł – tyle gruntów otrzymał nieodpłatnie Kościół katolicki od Skarbu Państwa w latach 1992-2019
• Projekt, który ma uchylić przepis pozwalający na nieodpłatne przekazywanie przez Skarb Państwa nieruchomości na rzecz Kościoła katolickiego już w Sejmie
• Na jakim etapie są aktualnie prace w Sejmie nad projektem ustawy, który ma uchylić przepis pozwalający na nieodpłatne przekazywanie przez Skarb Państwa nieruchomości na rzecz Kościoła katolickiego?

Archaiczny przepis, który pozwala na nieodpłatne przekazywanie przez Skarb Państwa nieruchomości na rzecz Kościoła katolickiego

W ustawie z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej znajduje się przepis, a konkretnie – art. 70a, zgodnie z którym – osobom prawnym Kościoła katolickiego, które po dniu 8 maja 1945 r. podjęły działalność na Ziemiach Zachodnich i Północnych, mogą być, na ich wniosek, przekazane nieodpłatnie na własność grunty znajdujące się w zasobach Państwowego Funduszu Ziemi albo w Zasobie Własności Rolnej Skarbu Państwa.

Przekazanie Kościołowi na własność ww. gruntów następuje w drodze decyzji wojewody właściwego ze względu na miejsce położenia nieruchomości, wydanej za zgodą Dyrektora Generalnego Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa (dalej: KOWR). Na podstawie art. 70a ww. ustawy – o grunty mogą występować podmioty nowotworzone (nie tylko te, które podjęły działalność na Ziemiach Zachodnich i Północnych bezpośrednio po II wojnie światowej), a także niezależnie od lokalizacji ich „siedziby” (tj. np. do Wojewody Dolnośląskiego, o przekazanie nieodpłatnie na własność gruntów, może wnioskować podmiot, który ma siedzibę na terenie województwa opolskiego i tam też, już wcześniej, również otrzymał grunty w ramach nieodpłatnego przekazania, na podstawie decyzji Wojewody Opolskiego). Powyższe (a konkretnie fakt, iż wspomniana powyżej sytuacja rzeczywiście miała miejsce – „jeden z podmiotów na rzecz którego miała być przekazana nieruchomość w województwie dolnośląskim, otrzymał już wcześniej na podstawie decyzji Wojewody Opolskiego grunty rolne o powierzchni 14,9787 ha”), stało się powodem postulatu dotyczącego uchylenia art. 70a ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej sformułowanego na początku 2024 r. przez Zespół do spraw gruntów przekazanych podmiotom kościelnym przez Wojewodę Dolnośląskiego.¹

Pole do nadużyć – nieodpłatnie nabyte nieruchomości zbywane przez Kościół katolicki, nieujawniane w KW, a inne kościoły i związki wyznaniowe bez analogicznych uprawnień

Jak wynika z uzasadnienia poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (nr RPW/31532/2025), który w dniu 24 września 2025 r. został złożony do Sejmu – przepis art. 70a ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej – jest polem do wielu nadużyć. „Obowiązujące sformułowanie przepisu spowodowało bowiem, że kościelne osoby prawne mogą bezterminowo nabywać nieodpłatnie nieruchomości rolne w określonym przez ustawę areale, następnie je zbywać i występować ponownie o przekazanie kolejnych gruntów przy jednoczesnych trudnościach weryfikacji przez właściwy organ, czy dana osoba prawna uzyskała już wcześniej nieruchomości rolne w trybie art. 70a u.s.p.k.k.” Z raportu Najwyższej Izby Kontroli (NIK), sporządzonego po wykonanej na zlecenie Marszałka Sejmu Szymona Hołowni kontroli finansowania kościołów i innych związków wyznaniowych ze środków publicznych w latach 2021-2021, ze szczególnym uwzględnieniem Kościoła katolickiego, wynika ponadto, że – nowy właściciel nieruchomości przekazanych na podstawie art. 70a u.s.p.k.k. nie jest ujawniany w księgach wieczystych. Jak ustaliła NIK – w województwie warmińsko-mazurskim i dolnośląskim – zmiana właściciela nieruchomości na kościelną osobę prawną, została ujawniona tylko w 3 z 25 przypadków. Podsumowując – autorzy projektu, który 24 września br. trafił do Sejmu podkreślają, że – „zakładany cel regulacji art. 70a u.s.p.k.k. [red.: którym była rekompensata za nieruchomości pozostawione przez Kościół na Kresach Wschodnich po II wojnie światowej] nie jest realizowany, a nadto stwarza pole do nadużyć, skutkujących nieuzasadnionym zwiększeniem majątku Kościoła Katolickiego kosztem Skarbu Państwa.”

Warto w tym miejscu również wspomnieć, że inne kościoły i związku wyznaniowe (nie tylko Kościół katolicki) otrzymały analogiczną do art. 70 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej możliwość nabywania nieruchomości rolnych, ale – była ona ograniczona w czasie. Uprawnienie to wygasło dla większości uprawnionych podmiotów (z wyjątkiem Kościoła katolickiego) po 31 grudnia 1998 r. W tym kontekście, wobec zarzutu naruszenia konstytucyjnej zasady równouprawnienia kościołów i związków – w wyroku z 2 kwietnia 2003 r., sygn. akt K 13/02 oraz z 8 czerwca 2011 r., sygn. akt K 3/09 – wypowiedział się negatywnie Trybunał Konstytucyjny.

W związku z powyższym – autorzy projektu ustawy o zmianie ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej stoją na stanowisku, że – podobne ograniczenie, prawie 3 dekady później, powinno zostać nałożone również na Kościół katolicki poprzez wykreślenie z porządku prawnego art. 70a ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej.

76 244 ha ziemi wartej łącznie 3 487 629 292 zł – tyle gruntów otrzymał nieodpłatnie Kościół katolicki od Skarbu Państwa w latach 1992-2019

Według wyliczeń Stowarzyszenia SOISH, na podstawie danych udostępnionych przez KOWR w trybie dostępu do informacji publicznej – od 1 stycznia 1992 r. do 30 czerwca 2019 r. KOWR przekazał w trybie art. 70a ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej 76 244 ha ziemi rolnej na rzecz Kościoła rzymskokatolickiego. Przy założeniu średniej ceny za ha według GUS – nieruchomości te, potencjalnie, byłyby więc warte w 2019 r. 3 487 629 292 zł (czyli niemal 3,5 mld zł) – argumentują autorzy projektu. Z wykonanego na zlecenie Marszałka Sejmu raportu NIK sporządzonego po kontroli pt. „Finansowanie kościołów i innych związków wyznaniowych oraz niektórych związanych z nimi podmiotów przez wybrane jednostki publiczne” wynika natomiast, iż w latach 2021-2023 – na podstawie art. 70a ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej – w wyniku wydania 27 decyzji przez wojewodów, na rzecz Kościoła nieodpłatnie przekazano nieruchomości o łącznej powierzchni 144,5116 ha.

Projekt, który ma uchylić przepis pozwalający na nieodpłatne przekazywanie przez Skarb Państwa nieruchomości na rzecz Kościoła katolickiego już w Sejmie

Jak zostało już wspomniane powyżej – w dniu 24 września 2025 r., przez grupę posłów Polska 2050 – Trzecia Droga, został złożony projekt ustawy o zmianie ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (nr RPW/31532/2025), który zakłada uchylenie art. 70a ww. ustawy, który to umożliwia nieodpłatne przekazywanie przez Skarb Państwa nieruchomości na rzecz Kościoła katolickiego, a ponadto – przewiduje umorzenie postępowań w sprawie przekazania nieruchomości, będących w toku w dniu wejścia w życie ustawy.

Autorzy projektu stoją na stanowisku, że – utrzymywanie 80 lat po II wojnie światowej niezmienionego stanu prawnego w zakresie możliwości uzyskania przez Kościół rekompensaty za ziemie pozostawione na Kresach Wschodnich jest nieuzasadnione, „zaś tak ukształtowana regulacja stanowi nieproporcjonalny mechanizm uszczuplający majątek państwa, który kreuje pole do nadużyć, stanowiąc jednocześnie ponadprzeciętną możliwość akumulacji kapitału przez Kościół Katolicki”. W ocenie posłów – mając na uwadze dotychczasową wysokość transferów przekazanych Kościołowi katolickiemu w ramach rekompensaty, „należy stwierdzić, iż wyczerpała się przesłanka kompensacyjna, kształtująca możliwość bezpłatnego przekazywania nieruchomości w ramach omawianej regulacji prawnej”, tj. art. 70a ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, którego wykreślenia z porządku prawnego domagają się projektodawcy.

Na jakim etapie są aktualnie prace w Sejmie nad projektem ustawy, który ma uchylić przepis pozwalający na nieodpłatne przekazywanie przez Skarb Państwa nieruchomości na rzecz Kościoła katolickiego?

Projekt ustawy o zmianie ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (nr RPW/31532/2025), który zakłada wykreślenie art. 70a ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, tym samym – zamykając drogę do nieodpłatnego przekazywania przez Skarb Państwa nieruchomości na rzecz Kościoła katolickiego – w dniu 24 września br. został przekazany do opinii sejmowego Biura Legislacyjnego oraz Biura Ekspertyz i Oceny Skutków Regulacji, a także skierowany do konsultacji społecznych, które potrwają do 25 października 2025 r. W ramach ww. konsultacji – każdy może zgłosić do niego swoje uwagi, wypełniając ankietę dostępną pod adresem: LINK.

¹ Zarządzenie nr 8 Wojewody Dolnośląskiego z dnia 10 stycznia 2024 r. w sprawie powołania Zespołu do spraw gruntów przekazanych podmiotom kościelnym

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 1966)
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 r., nr 78, poz. 483 z późn. zm.)
• Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (nr RPW/31532/2025)