Czynność związana ze sporządzeniem testamentu notarialnego oraz podważenie jego treści uregulowane zostało w przepisach ustawy – prawo o notariacie oraz kodeksu cywilnego. Do ważności testamentu konieczne jest sporządzenie przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia. Podczas dokonywania tej czynności notariusz powinien przestrzegać obowiązujących go zasad sporządzania protokołu. Konieczne jest, aby osoby biorące udział w dokonywaniu tej czynności rozumiały treść i znaczenie aktu oraz fakt, iż nie ma wątpliwości co do faktu, że osoby te chciały złożyć właśnie takie oświadczenie woli. Zgodnie z art. 95f ustawy prawo o notariacie (Dz.U.2008.189.1158) akt poświadczenia dziedziczenia powinien zawierać:
- dzień, miesiąc i rok oraz miejsce sporządzenia aktu;
- imię, nazwisko i siedzibę kancelarii notariusza, a jeżeli akt sporządził zastępca notariusza - nadto imię i nazwisko zastępcy;
- imię i nazwisko spadkodawcy, imiona jego rodziców oraz jego numer PESEL;
- datę i miejsce zgonu spadkodawcy oraz jego ostatnie miejsce zamieszkania;
- wskazanie spadkobierców, którym spadek przypadł - imiona, nazwiska i imiona rodziców oraz datę i miejsce urodzenia osób fizycznych, a w przypadku osób prawnych - nazwę i siedzibę;
- tytuł powołania do spadku i wysokość udziałów w spadku wraz ze wskazaniem w razie dziedziczenia ustawowego, czy spadkobierca był małżonkiem spadkodawcy, czy jego krewnym i w jakim stopniu, a w razie dziedziczenia testamentowego wraz z określeniem formy testamentu;
- wskazanie spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne podlegające dziedziczeniu z ustawy oraz ich udziały w nim;
- wskazanie osób, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne, oraz przedmiotów tych zapisów, chyba że osoby te nie chcą lub nie mogą być zapisobiercami;
- powołanie protokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu;
- podpisy wszystkich biorących udział w spisywaniu protokołu dziedziczenia;
- podpis notariusza;
- adnotację o dokonaniu rejestracji.
Zobacz również: Jak przechowywać testament?
Brak któregokolwiek ze wskazanych elementów powoduje niezachowanie formy aktu notarialnego i wskazuje, iż testament jest nieważny. Przy sporządzaniu testamentu notariusz ma obowiązek upewnić się czy testator w chwili sporządzania aktu posiadał pełną zdolność do czynności prawnych. Nieważność aktu poświadczenia dziedziczenia następuje, jeżeli w stosunku do spadku został już uprzednio sporządzony akt lub wydane zostało postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. Ponadto przesłanką nieważności jest również fakt, jeżeli w toku sporządzania protokołu dziedziczenia ujawnią się okoliczności wskazujące, że przy jego sporządzeniu nie były obecne wszystkie osoby, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi lub testamentowi , lub też osoby, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne, albo istnieją lub istniały testamenty, które nie zostały otwarte lub ogłoszone.
Unieważnienie testamentu przez wady oświadczenia woli
Testament notarialny podobnie jak inne zwykłe testamenty może zostać unieważniony na podstawie przepisów kodeksu cywilnego powołując się na wady oświadczenia woli spadkodawcy. Przy ocenie ważności testamentu bierze się pod uwagę istnienie woli testatora, bowiem zgodnie z art. 945 § 1 ust. 1 k.c. testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. W celu ustalenia, czy testator w chwili sporządzania testamentu był w pełni świadomy przeprowadza się dowód z opinii biegłego, z zastrzeżeniem przeprowadzenia go dopiero po śmierci spadkodawcy. Dodatkowo testament uważa się za nieważny, jeżeli został sporządzony pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści. Jeżeli ponadto testament został sporządzony pod wpływem groźby wówczas również uważa się go za nieważny niezależnie od tego, od kogo groźba pochodzi, czego dotyczy i czy była ona bezprawna. Należy jednak pamiętać, iż na nieważność testamentu z przyczyn wystąpienia wad oświadczenia woli nie można powoływać się po upływie 3 lat od dnia, w którym osoby zainteresowane dowiedziały się o przyczynie nieważności, a po upływie 10 lat od otwarcia spadku.
Zobacz też: Czym jest polecenie w testamencie?