Osobom, które byłyby powołane do spadku w drodze ustawy należy się zachowek. Uprawnieni stale niezdolni do pracy bądź małoletni mają prawo do wyższego zachowku w wysokości dwóch trzecich wartości udziału spadkowego, który by im przypadał w drodze dziedziczenia ustawowego.
Kup ebook: Zachowek - uprawnieni, obliczanie, wydziedziczenie
Zachowek co do zasady jest świadczeniem pieniężnym stanowiącym zadośćuczynienie dla osób, które zostały pominięte w testamencie lub ich udział w spadku był znacznie zaniżony. Uprawnionymi do zachowku są zstępni, małżonkowie oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z mocy ustawy (art. 991 § 1 kodeksu cywilnego). Jednakże uprawniony do zachowku może przenieść na inną osobę przysługującą mu z tego tytułu wierzytelność (wyr. SN, III CZP 91/74). Oznacza to, że wierzytelność z zachowku jest dziedziczna i zbywalna. W systemie zachowku spadkodawca decyduje o formie jego przyznania i jaką korzyść uzyska uprawniony do jego otrzymania – w naturze, w darowiźnie, w formie zapisu windykacyjnego czy zapisu zwykłego bądź w formie wierzytelności pieniężnej.
Roszczenie o zachowek
Roszczenie o zachowek staje się wymagalne z chwilą określenia przez sąd jego wysokości według cen z daty orzekania o nim i dopiero z tą datą staje się możliwe naliczanie odsetek za opóźnienie (wyr. SA w Warszawie, I ACa 690/97). Jednakże, jeżeli uprawniony do zachowku, dziedziczący z ustawy wespół z innymi osobami, nie otrzymał należnego mu zachowku, ma przeciwko współspadkobiercom roszczenia o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (wyr. SN, II CK 444/02).
Zobacz również: Do kogo wystąpić z roszczeniem o zachowek?
Wysokość zachowku
Zgodnie z art. 991 § 1 k.c. co do zasady przysługuje połowa wartości udziału spadkowego, jaki przypadałby w drodze dziedziczenia ustawowego. Wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, gdy osoby uprawnione do zachowku są trwale niezdolne do pracy bądź są to osoby małoletnie. Wówczas wartość zachowku wynosi 2/3. O wysokości zachowku zdecyduje stan rzeczy istniejący w chwili otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy. Udział spadkowy ustalany jest na podstawie przepisów ogólnych dotyczących dziedziczenia i stanowi podstawę do obliczania wysokości zachowku z uwzględnieniem zasady, że o obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni (art. 992 k.c.). Ponadto obliczenie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniach z tego tytułu (wyr. SN, III CZP 69/84). W sytuacji, gdy spadkodawca uczynił darowiznę na rzecz uprawnionego do zachowku i na rzecz jego małżonka z zastrzeżeniem, że przedmiot darowizny wejdzie do majątku wspólnego obdarowanych, na należny uprawnionemu zachowek zaliczeniu podlega tylko wartość połowy przedmiotu darowizny (wyr. SN, IV CK 158/02). Należy pamiętać, iż prawo do wyższego zachowku nie przysługuje osobom, które pobierają rentę jako świadczenie okresowe.
Zobacz: Kto otrzyma niższy zachowek?