Uznanie za niegodnego dziedziczenia i wydziedziczenie mają podobne skutki i zdarza się, że są mylone. Trzeba jednak wiedzieć, iż to odmienne instytucje prawa spadkowego. Czym się różnią? Jakie są aktualne przepisy?
- Czym wydziedziczenie różni się od niegodności?
- Spadkobierca wydziedziczony. Co to oznacza?
- Na czym polega niegodność dziedziczenia po zmianach?
- Czym jest wyłączenie małżonka od dziedziczenia?
Czym wydziedziczenie różni się od niegodności?
„Mój mąż często zaniedbuje mnie i dzieci, a ostatnio wyprowadził się z domu. Czy w takiej sytuacji dostanie spadek?” – pyta Czytelniczka.
Tak naprawdę wszystko zależy od konkretnej sytuacji i od tego czy spadkodawca poczyni odpowiednie kroki.
Spadkobierca wydziedziczony. Co to oznacza?
Nawet sporządzając testament, małżonek, dzieci czy rodzicie mogą w określonych sytuacjach domagać się zachowków. Instytucją prawa spadkowego, która pozbawi spadkobiercę zarówno spadku, jak i zachowku jest wydziedziczenie. Można tego dokonać w testamencie, ale tylko z określonych przyczyn i w odniesieniu do konkretnych osób.
Zgodnie z Kodeksem cywilnym, spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
W każdym przypadku o istnieniu konkretnej przesłanki decydują okoliczności danej sprawy, tym bardziej, że są to pojęcia bardzo ogólne.
„W pojęciu "zaniedbywanie wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych", o którym mowa w art. 1008 pkt 3 k.c., mieści się również takie zachowanie, które prowadzi do faktycznego zerwania ze spadkodawcą kontaktów rodzinnych i ustania więzi uczuciowej, normalnej w stosunkach rodzinnych, brak udziału w jego życiu choćby poprzez wizyty w jego miejscu zamieszkania czy okazywanie zainteresowania jego sprawami, nieudzielaniu opieki, braku pomocy w chorobie. Może też chodzić o wszczynanie ciągłych awantur, kierowanie pod adresem spadkodawcy nieuzasadnionych i krzywdzących zarzutów” – stwierdził Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 22 stycznia 2013 r. (VI ACa 978/12).
„Uporczywe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych, winno istnieć w chwili dokonania wydziedziczenia. Niewątpliwie zdarzenia o charakterze jednorazowym czy stany krótkotrwałe nie uzasadniają wydziedziczenia” - podkreślił z kolei Sąd Okręgowy w Olsztynie w wyroku z 3 marca 2023 (I C 343/21).
Na czym polega niegodność dziedziczenia po zmianach?
W niektórych sytuacjach spadkobierca na spadek nie zasłużył. Wówczas z pomocą przychodzi możliwość uznania takiego spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia. Po zmianach w prawie spadkowym, które obowiązują od 15 listopada 2023 r., istnieje więcej przesłanek takiego rozwiązania Aktualnie spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:
1) dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
2) podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
3) umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego;
4) uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową;
5) uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.
Z niegodnością dziedziczenia mamy do czynienia już po śmierci spadkodawcy. Niegodność jest stwierdzana na mocy orzeczenia sądowego, które ma skutek ex tunc, nie może nastąpić z mocy samego prawa. Z takim żądaniem może wystąpić każdy, kto ma w tym interes (w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem lat trzech od otwarcia spadku). Spadkobierca niegodny zostanie wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.
Czym jest wyłączenie małżonka od dziedziczenia?
Warto nadmienić, iż prawo przewiduje też możliwość wyłączenia małżonka od dziedziczenia. Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. W praktyce to rozwiązanie ma zastosowanie do sytuacji, gdy jeden z małżonków wniósł pozew o rozwód z wyłącznej winy drugiego małżonka, ale w trakcie procesu zmarł. Wyłączenia od dziedziczenia może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem.
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (j.t. Dz. U. z 2024 r., poz. 1237; ost. zm. Dz. U. z 2024 r., poz. 1237).
Polecamy: Komplet Podatki 2025