Zachowek po zmianach. Można obniżyć? [PORADA]
REKLAMA
REKLAMA
Nowe przepisy umożliwiają obniżenie wysokości zachowku, ale tylko w wyjątkowych sytuacjach. Sąd w takich przypadkach weźmie pod uwagę sytuację osobistą i majątkową uprawnionego do zachowku oraz obowiązanego do zaspokojenia tego roszczenia.
Obniżenie zachowku po zmianach
„Czy mogę wypłacić zachowek w niższej wysokości, a jeśli tak, to z jakich powodów ?” – pyta jeden z Czytelników. Wprawdzie obecnie prawo daje taką możliwość, jednak wszystko zależy od konkretnych okoliczności.
REKLAMA
REKLAMA
Odpowiedź znajdziemy w art. 9971 Kodeksu cywilnego. To dość nowy przepis, który wszedł w życie 22 maja 2023 r. Ma jednak zastosowanie także do postępowań w sprawie roszczeń z tytułu zachowku wszczętych i niezakończonych przed dniem jego wejścia w życie. Z przepisu tego wynika, iż obowiązany do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku może w wyjątkowych przypadkach żądać jego obniżenia, przy uwzględnieniu sytuacji osobistej i majątkowej uprawnionego do zachowku oraz obowiązanego do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku.
Przepisy nie definiują jednak, co oznaczają „wyjątkowe przypadki”. Takiej oceny w toku sprawy dokona sąd. Jako przykłady takich wyjątkowych okoliczności można podać niepełnosprawność czy brak możliwości zdobycia środków na wypłatę zachowku. W każdej jednak sytuacji oceny tego czy rzeczywiście takie wyjątkowe okoliczności występują dokona sąd. Podobnie ocenna jest tu też sytuacja osobista i majątkowa uprawnionego do zachowku i obowiązanego do zaspokojenia roszczenia o zachowek.
W razie ustania okoliczności uzasadniających obniżenie zachowku obowiązany z tytułu zachowku na wniosek osoby uprawnionej do zachowku zwraca uprawnionemu do zachowku sumę pieniężną, o którą obniżono zachowek. Zwrotu nie można żądać po upływie pięciu lat od dnia obniżenia zachowku.
Miarkowanie zachowku ze względu na zasady współżycia społecznego
REKLAMA
Warto też wspomnieć, iż niekiedy w sąd może obniżyć wysokość przysługującego zachowku ze względu na zasady współżycia społecznego. Ta reguła nie wynika wprost z przepisów, ale znalazła zastosowanie w orzecznictwie.
„Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w wyroku z 16.06.2016r, V CSK 625/15, iż możliwe jest miarkowanie zachowku na podstawie art. 5 k.c. (a nie tylko całkowita odmowa zasądzenia) i nie tylko ze względu na relacje łączące uprawnionego z zobowiązanym do zapłaty, ale także ze spadkodawcą i inne wyjątkowe okoliczności” – podkreślił Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 26 maja 2022 r., (sygn. I ACa 1336/20).
Sądy wskazują jednak, iż takie rozwiązanie może być stosowanie wyjątkowo.
„Zastosowanie art. 5 k.c. w sprawach o zachowek powinno mieć miejsce wyjątkowo, gdyż prawa osoby uprawnionej do zachowku służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca miał wobec najbliższych. Zastosowanie art. 5 k.c. nie jest wykluczone także do spadkowych praw podmiotowych. Ocena, czy żądanie sumy zachowku stanowi nadużycie prawa nie powinna pomijać, że prawa osoby uprawnionej do zachowku służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych jakie spadkodawca miał wobec najbliższych. Za Sądem Okręgowym wskazać należy, że w okolicznościach niniejszej sprawy zachodziły wyjątkowe okoliczności uzasadniające obniżenie zachowku należącego powodowi. Postępowanie dowodowe wykazało, iż powód mieszkający na tej samej nieruchomości co spadkodawczyni przez okres kilku lat przed śmiercią zaniechał jakiegokolwiek kontaktu z matką” – uznał przykładowo Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 29 grudnia 2023 r. (sygn. I ACa 90/22).
„Uzasadniając powyższą tezę przypomnieć należy, że pozew wniosła małoletnia powódka, która w dacie śmierci spadkodawczyni miała ukończone dopiero 6 miesięcy swojego życia. Na wstępie zatem oczywistym jest, że swoim własnym zachowaniem nie mogła wyczerpać przesłanki naruszenia zasad współżycia społecznego wobec spadkodawczyni, czy później także wobec pozwanego, jako zobowiązanego do świadczenia. Była i jest nadal po prostu osobą zależną od woli swojej matki, a wnuczki spadkodawczyni. Już choćby z tej racji brak po prostu podstaw do zastosowania wobec małoletniej powódki tej podstawy obniżenia zachowku, bo do tego zmierzał pozwany w tej sprawie” – uzasadniał w innej sprawie Sąd Okręgowy w Bydgoszczy w wyroku z 13 października 2023 r. (sygn. I C 951/20).
Czym jest zachowek?
Zgodnie Kodeksem cywilnym zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, bądź w postaci świadczenia od fundacji rodzinnej lub mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (j. t. Dz. U. z 2024 r., poz. 1061)
Potwierdź zapis
Sprawdź maila, żeby potwierdzić swój zapis na newsletter. Jeśli nie widzisz wiadomości, sprawdź folder SPAM w swojej skrzynce.
Coś poszło nie tak
REKLAMA
© Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą wydawcy INFOR PL S.A.
REKLAMA