Prowadzenie każdej działalności zarobkowej wiąże się z kwestią płatności. Jednym z najbardziej istotnych problemów pojawiających się w tej materii jest kwestia dotycząca przedawnienia roszczeń, czyli określenia czasu, w którym możliwe jest skuteczne dochodzenie zapłaty. Przedawnienie ma za zadanie zapewnić stabilizację obrotu prawnego. Ma ono chronić przed sytuacjami, które powodowałyby długotrwały brak pewności związany z zobowiązaniami pieniężnymi. Przedsiębiorcy powinni mieć więc na uwadze, że jeśli nie zabezpieczą w odpowiednim czasie swoich roszczeń, mogą stracić możliwość uzyskania należnych pieniędzy.
POBIERZ WZORY: Umowy w transporcie
Czym jest przedawnienie?
Ogólne unormowania dotyczące przedawnienia roszczeń w prawie polskim zostały umieszczone w art. 117–125 kodeksu cywilnego. Wynika z nich, iż co do zasady, przedawnieniu ulegają wszelkie roszczenia majątkowe. Roszczenie przedawnione doznaje dużego osłabienia. Przejawia się to w ten sposób, iż w przypadku wystąpienia z roszczeniem, które uległo przedawnieniu, ten przeciwko komu przysługuje roszczenie może uchylić się od jego spełnienia poprzez podniesienie zarzutu przedawnienia.
Podniesienie takiego zarzutu jest niezbędne, gdyż sądy nie badają przedawnienia roszczeń z urzędu.
Powstaje więc sytuacja, że mimo istnienia roszczenia, należne świadczenie staje się trudne, a czasami wręcz niemożliwe, do ściągnięcia. W art. 118 Kodeksu cywilnego określone zostały terminy przedawnienia. Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej wynoszą one 10 lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe i dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej wynoszą 3 lata.
POBIERZ WZÓR: Umowa przewozu
Przedawnienie roszczeń w przewozach krajowych
W odniesieniu do roszczeń z tytułu umowy przewozu ustawowy termin został znacznie skrócony. Zgodnie z art. 792 Kodeksu cywilnego ustawodawca przewidział roczny okres przedawnienia roszczeń z umowy przewozu. Jest to okres krótszy od ogólnego, w związku z tym prowadzący działalność w zakresie przewozu rzeczy powinni szczególnie uważnie pilnować wszystkich przysługujących im roszczeń.
Roczny okres przedawnienia przewiduje również ustawa Prawo Przewozowe w art. 77. Dodatkowo w prawie przewozowym znajdują się dwa wyjątki od rocznego terminu przedawnienia:
Art. 77 ust. 2. „Roszczenia z tytułu zwłoki w przewozie, która nie spowodowała ubytku lub uszkodzenia przesyłki, przedawniają się z upływem 2 miesięcy od dnia wydania przesyłki.
Art. 78 ust. 1. „Roszczenia przysługujące przewoźnikowi przeciwko innym przewoźnikom (art. 5 i 6) przedawniają się z upływem 6 miesięcy od dnia, w którym przewoźnik naprawił szkodę, albo od dnia, w którym wytoczono przeciwko niemu powództwo.”
Początek biegu przedawnienia
Co do zasady przedawnienie rozpoczyna swój bieg z chwilą kiedy roszczenie stało się wymagalne. Wymagalność ta oznacza, że wierzyciel (osoba której przysługuje roszczenie) może zwrócić się do dłużnika (osoba przeciwko której roszczenie przysługuje) o spełnienie świadczenia, a dłużnik zobowiązany jest do spełnienia tego świadczenia.
Zobacz: Co trzeba wiedzieć o przedawnieniu?
Ustawa prawo przewozowe precyzuje termin rozpoczęcia biegu przedawnienia w odniesieniu do przewozów krajowych w art. 77 ust. 3 w następujący sposób:
„Przedawnienie biegnie dla roszczeń z tytułu:
1) utraty przesyłki - od dnia, w którym uprawniony mógł uznać przesyłkę za utraconą,
2) ubytku, uszkodzenia lub zwłoki w dostarczeniu - od dnia wydania przesyłki,
3) szkód nie dających się z zewnątrz zauważyć - od dnia protokolarnego ustalenia szkody,
4) zapłaty lub zwrotu należności - od dnia zapłaty, a gdy jej nie było - od dnia, w którym powinna była nastąpić,
5) niedoboru lub nadwyżki przy likwidacji przesyłek - od dnia dokonania likwidacji,
6) innych zdarzeń prawnych - od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne.”
Pokazuje to, że w zależności od podstawy roszczenia, powstają w rzeczywistości różne terminy w trakcie których można skutecznie dochodzić przysługujących roszczeń.
Zobacz: Kiedy spedytor będzie przewoźnikiem drogowym?
Przedawnienie roszczeń w przewozach międzynarodowych
Dla działających na polu międzynarodowych przewozów towarów, najważniejszym aktem regulującym prawa i obowiązki przewoźnika jest Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) z dnia 19 maja 1956 r. W sprawach uregulowanych niniejszą Konwencją nie stosuje się unormowań wewnętrznych (w tym polskich, jak np. ustawy prawo przewozowe).
W kwestii dotyczącej przedawnienia uregulowania konwencji różnią się znacznie od polskich. Bardzo istotną różnicą jest skutek jaki przedawnienie wywiera na samo roszczenie. Z chwilą przedawnienia roszczenie takie przestaje istnieć. Konwencja nie pozostawia żadnego pola do manewru, gdyż zgodnie z art. 32 ust. 4 „Roszczenie przedawnione nie może być więcej podnoszone, nawet w postaci wzajemnego powództwa lub zarzutu.”
Sam termin przedawnienia również wynosi jeden rok, jednakże w przypadku złego zamiaru lub niedbalstwa termin ten został wydłużony do 3 lat (art. 32 ust. 1 CMR).
Zobacz: Przerwanie i zawieszenie biegu przedawnienia
Podobnie jak w prawie przewozowym, w konwencji również znajdują się informacje, na temat tego od kiedy należy liczyć bieg przedawnienia. Zgodnie z art. 32 ust. 1 konwencji „Przedawnienie biegnie:
a) w przypadkach częściowego zaginięcia, uszkodzenia lub opóźnienia dostawy począwszy od dnia wydania;
b) w przypadkach całkowitego zaginięcia - począwszy od trzydziestego dnia po upływie umówionego terminu dostawy, albo, jeżeli termin nie był umówiony - począwszy od sześćdziesiątego dnia po przyjęciu towaru przez przewoźnika;
c) we wszystkich innych przypadkach - począwszy od upływu trzymiesięcznego terminu od dnia zawarcia umowy przewozu. Dnia, wskazanego wyżej, jako wyjściowy dla biegu przedawnienia, nie wlicza się do terminu przedawnienia.”
Dobre poznanie instytucji przedawnienia oraz możliwości związanych z prawem do odrzucania reklamacji i roszczeń, w określonych sytuacjach może pozwolić na uniknięcie wypłacenia odszkodowania za szkodę. Dlatego ważne jest, aby przewoźnicy dysponowali odpowiednim poziomem wiedzy i skutecznie ją wykorzystywali. I choć nie jest to łatwe, z całą pewnością pozwoli na zabezpieczenie ich interesów.