Zobacz: Odsetki ustawowe w 2017 r.
Odsetki ustawowe należą się wierzycielowi za opóźnienie dłużnika w spełnieniu świadczenia pieniężnego. Wynika z tego, po pierwsze, że odsetki należą się jedynie wtedy, gdy świadczenie dłużnika jest świadczeniem pieniężnym. Może to być więc obowiązek zapłaty ceny za zamówiony towar, obowiązek zapłaty za wykonaną usługę czy też zapłata za wykonane dzieło.
Jeżeli świadczenie jest niepieniężne, odsetki te się wierzycielowi zaś nie należą.
Zobacz również: Kalkulator odsetek ustawowych
Po drugie, odsetki ustawowe należne są wierzycielowi za opóźnienie dłużnika w spełnieniu świadczenia. Opóźnienie powstaje wtedy, gdy świadczenie nie jest spełnione w terminie, który wynika najczęściej z umowy. Nieważna jest przy tym przyczyna opóźnienia – odsetki należą się nawet wtedy, gdy dłużnik nie zapłacił wymaganej kwoty w terminie z przyczyn od niego zupełnie niezależnych. Często można zaś spotkać w obrocie klauzule umowne stanowiące, iż odsetki ustawowe należą się jedynie w wypadku zwłoki dłużnika ze spełnieniem świadczenia (czyli opóźnienia zawinionego przez dłużnika). Klauzule takie są oczywiście dozwolone i osłabiają tym samym pozycję wierzyciela.
Po trzecie, odpowiedzialność za odsetki jest odpowiedzialną absolutną w takim znaczeniu, że powstaje nawet wtedy, gdy wierzyciel nie poniósł żadnej szkody w wyniku opóźnienia dłużnika. Gdyby zaś taka szkoda w majątku wierzyciela powstała, to może on, obok odsetek, żądać także naprawy powstałej szkody.
Obowiązek zapłaty odsetek ustawowych nie jest uzależniony od zgłoszenia uprzednio takiego żądania dłużnikowi – obowiązek ten powstaje z mocy samego prawa. Według wiodącego poglądu, wierzyciel może także zrzec się prawa do dochodzenia odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia. Roszczenie o odsetki staje się wymagalne osobno w każdym kolejnym dniu opóźnienia. Przedawnia się ono natomiast, zgodnie z panującym stanowiskiem doktryny, w terminie 3-letnim – osobno za każdy dzień opóźnienia.