Istotą procesu cywilnego jest spór dwóch przeciwstawnych stron. Zgodnie z zasadą kontradyktoryjności, czyli sporności, to na powodzie i pozwanym spoczywa obowiązek wskazywania dowodów i dzięki nim udowodnienia swoich racji. Zadaniem sądu jest ocena ich wiarygodności według własnego przekonania na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału.
Ponadto występuje grupa tzw. innych środków dowodowych, do których należą grupowe badanie krwi, dowód z filmu, telewizji, fotokopii, fotografii, planów, rysunków oraz płyt lub taśm dźwiękowych i innych przyrządów utrwalających albo przenoszących obrazy lub dźwięki. Zgodnie z art. 309 k.p.c. nie jest to katalog zamknięty, gdyż sposób przeprowadzenia dowodu innymi środkami dowodowymi niż wymienione wyżej może określić sąd zgodnie z ich charakterem, stosując odpowiednio przepisy o dowodach. Potwierdza to art. 227 k.p.c., z którego wynika, że przedmiotem dowodu mogą być wszelkie fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie.
Dowodami w rozumieniu przepisów Kodeksu postępowania cywilnego (dalej k.p.c.) są dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych, oględziny, przesłuchanie stron.
Dowody wizualne i audialne
Dowody powstałe na skutek pracy urządzeń utrwalających można podzielić na dwie grupy:
- dowody wizualne, uzyskane za pomocą wzroku: film, telewizja, fotokopia, fotografia, plan, rysunek;
- dowody audialne, uzyskane za pomocą słuchu: płyty, taśmy dźwiękowe.
Stanowią one dowody instrumentalne, utrwalające przedmioty i zdarzenia mające istotne znaczenie w stosunkach prawnych za pomocą różnych środków technicznych. Mają one charakter pośredni, przez co nie mogą zastępować dowodów tradycyjnych i uniwersalnych, jak dowody z dokumentu czy zeznania świadków.
Problematyką związaną z dowodami instrumentalnymi jest ich autentyczność. Ze względu na to iż rozwój techniki pozwala na przekształcanie, fałszowanie i preparowanie tego typu materiałów, stosunkowo często sądy powołują biegłych do oceny autentyczności wskazanych dowodów.
Dowód z filmu
Będzie to dowód z taśmy filmowej lub na jej podstawie dokonanej reprodukcji fotograficznej. Podstawowym sposobem przeprowadzenia dowodu jest wyświetlenie go na odpowiednim sprzęcie. Tego rodzaju dowód może być zarówno własnością osoby prywatnej (strony procesowej lub osoby trzeciej) jak i instytucji państwowej. Stosuje się do niego odpowiednio przepisy o oględzinach. Materiały z taśmy filmowej często wykorzystywane są w sprawach o ochronę dóbr osobistych i w sporach z zakresu prawa autorskiego. Analogicznie należy traktować dowód z telewizji.
Zobacz serwis: W sądzie
Dowód z fotografii
Przy dowodzie w postaci fotografii istotne jest to, iż może być zarówno dowodem pierwotnym, jak i wtórnym. Pierwotnym w sytuacji gdy utrwala określony przedmiot czy zdarzenie, wtórnym zaś jeśli jej przedmiotem będzie dokument. W drugim przypadku konieczne będzie stwierdzenie zgodności zdjęcia z oryginałem dokumentu.
Wydruk z komputera
Do tego rodzaju dokumentów stosujemy odpowiednio przepisy o dokumentach. Wydruk z komputera najczęściej oddaje treść strony internetowej lub korespondencji elektronicznej. W razie istotnych zmian co do treści strony internetowej można udowodnić ten fakt za pomocą zeznań świadków, którzy odwiedzili witrynę. Możliwe jest również powołanie jako świadka informatyka zajmującego się stroną oraz biegłych, którzy sprawdzą ewentualne modyfikacje.
Zobacz też: Co zrobić, gdy dowód w sprawie jest w posiadaniu pozwanego?
Dowód w postaci SMS-a
Aby krótka wiadomość tekstowa została zakwalifikowana jako dowód, konieczne jest przedstawienie jej treści, potwierdzenia od operatora, że została wysłana oraz uzyskanie bilingów połączeń. Aby zabezpieczyć procesowo treść sms-a należy udać się do notariusza, który ją zaprotokołuje. Kontrowersje budzą programy komputerowe pozwalające na zmianę treści wiadomości bez pozostawienia śladów ingerencji. W związku z tym kwestia dopuszczalności takiego dowodu pozostaje w uznaniu sądu.
Dowód z taśmy magnetofonowej
Sądy dopuszczają dowody z taśmy magnetofonowej, ale oceniają je pod względem stanu technicznego, okoliczności i celów dokonania nagrania. Oprócz taśmy strona powinna dostarczyć dodatkowo protokół z zapisem treści. Do oceny stanu technicznego wzywani są biegli, którzy analizują każdą ingerencję w taśmę, jej montaż, przycinanie, łączenie, a także to czy na nią oryginalnie nagrano dźwięk. Wyjaśnienie okoliczności, celów i osoby nagrywającej odbywa się poprzez inne środki dowodowe jak zeznania świadków czy przesłuchania stron.
Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z 12 stycznia 1999 r., I CKN 961/97 ustalenia autentyczności taśmy dźwiękowej sąd dokonuje przez odpowiednie stosowanie przepisów k.p.c. o dowodzie z oględzin, ustalenia zaś treści zawartej na taśmie - przez odpowiednie stosowanie przepisów o dowodzie z dokumentu.
Nagranie uzyskane podstępnie
Zagrożeniem związanym tego rodzaju dowodem jest to, iż nagrana rozmowa mogła być celowo tak prowadzona, by zarejestrować określoną treść. Kolejnym aspektem są czynniki, których utrwalenie w ten sposób nie jest możliwe, jak mimika człowieka, gesty, określone zachowania które mogą sprawić, że nagrane słowa w rzeczywistości dawały inny efekt. Dowód z taśmy występuje często w sprawach ze stosunków małżeńskich i rodzicielskich.
Pojawia się tu zagadnienie czy nagrania uzyskane podstępnie mogą stanowić dowód. Doktryna opiera się na stanowisku, iż w zakresie dowodów uzyskanych w sposób sprzeczny z prawem, niedopuszczalne jest ich wykorzystanie w postępowaniu dowodowym. Na tym samym stanowisku opiera się linia orzecznicza - sądy powołują się na naruszenie dóbr osobistych określonych w art. 23 Kodeksu cywilnego. Uznają, że taki sposób uzyskiwania materiału dowodowego narusza prawo do swobody wypowiedzi , wyboru rozmówcy i tajemnicy rozmowy. Jednak w wyroku z dnia 25 kwietnia 2003 roku, sygn. IV CKN 94/01, Sąd Najwyższy zawarł tezę wskazująca na możliwość wykorzystania w procesie cywilnym dowodu z nagrań , utrwalonych przez jedną ze stron bez wiedzy i zgody drugiej strony. Proces dotyczył sprawy rozwodowej a wskazany dowód miał służyć ustaleniom, kto ponosi winę za rozpad pożycia małżeńskiego. Sąd dopuścił dowód, jako że mógł on wskazywać na dalsze istotne przyczyny prowadzące do pogłębienia się rozkładu więzi małżeńskich między stronami. Sąd Najwyższy wskazał też, iż strona kwestionująca dowód powinna podnieść zarzut braku autentyczności nagrania. Orzeczenie to spotkało się jednak z krytyką, i przyjmuje się, że dowodami nie mogą być podstępnie uzyskane zeznania nagrane na taśmę, dokument czy przedmiot oględzin wydany w błędnym przekonaniu, że czyni się to w innym celu niż przedstawienie jako dowód. Ponadto gromadzenie materiału dowodowego w procesie i prezentowanie go przez stronę nie powinno odbywać się z naruszeniem zasad współżycia społecznego.
Nieco inaczej sytuacja może wyglądać w przypadku spraw pracowniczych. Jeżeli sąd uzna, że pracownik nie miał innej możliwości by bronić swoich praw niż potajemne nagranie, może taki dowód dopuścić. Sąd weźmie też uwagę, czy rozmowa nie była zmanipulowana przez nagrywającego celem uzyskania konkretnych odpowiedzi.
Podsumowując, tak zwane inne dowody odgrywają coraz bardziej donośną rolę w procesie cywilnym. Strony powinny korzystać z możliwości jakie dają przepisy a jednocześnie mieć na uwadze, że dopuszczalność dowodu i jego ocena pozostaje w uznaniu sądu, a wszelkie manipulacje zostaną wychwycone przez biegłych.
Zobacz serwis: Postępowanie sądowe
Podstawa prawna: Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego