Obserwowanie czynności obwodowych komisji wyborczych przed otwarciem lokali wyborczych, a także czuwanie nad przebiegiem głosowania oraz liczeniem głosów i sporządzaniem protokołu - to zadania obserwatorów społecznych i mężów zaufania. Mężowie zaufania będą mogli też wnosić uwagi do protokołu i być obecni przy jego przewożeniu i przekazywaniu do komisji wyborczej wyższego stopnia.
Mężowie zaufania i obserwatorzy społeczni - kim są?
Mężem zaufania może być obywatel polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat, a jednocześnie nie jest pozbawiony praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu lub praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu czy ubezwłasnowolniony prawomocnym orzeczeniem sądu.
Mąż zaufania nie może kandydować w wyborach. Nie może też być komisarzem wyborczym, pełnomocnikiem wyborczym lub pełnomocnikiem finansowym komitetu wyborczego, jak również urzędnikiem wyborczym lub członkiem komisji wyborczej.
Pełnomocnik wyborczy komitetu wyborczego lub osoba przez niego upoważniona ma prawo wyznaczyć po jednym mężu zaufania do terytorialnych (wojewódzkich, powiatowych i gminnych) oraz obwodowych komisji wyborczych. Jeżeli jednak komitet wyborczy nie zarejestrował kandydatów lub list kandydatów we wszystkich okręgach wyborczych, mężów zaufania reprezentujących ten komitet można wyznaczyć tylko do obwodowych komisji wyborczych na obszarze okręgu, w którym komitet ten zarejestrował kandydata lub listę kandydatów.
Obserwator społeczny musi spełniać te same wymagania, co mąż zaufania. Prawo do wyznaczenia obserwatorów społecznych przysługuje zarejestrowanym w Polsce stowarzyszeniom i fundacjom, do których celów statutowych należy troska o demokrację, prawa obywatelskie i rozwój społeczeństwa obywatelskiego.
Uprawnienia mężów zaufania i obserwatorów społecznych
Mężowie zaufania przed przystąpieniem do swoich czynności przedstawiają przewodniczącemu komisji dokument tożsamości oraz zaświadczenie podpisane przez pełnomocnika wyborczego lub upoważnioną przez niego osobę. Przebywając w lokalu komisji mężowie zaufania zobowiązani są do noszenia w widoczny sposób identyfikatora z imieniem, nazwiskiem, funkcją oraz nazwą komitetu wyborczego, który reprezentują. Identyfikatory nie mogą zawierać elementów kampanii wyborczej.
Mężowie zaufania i obserwatorzy społeczni będą mogli być obecni przy czynnościach komisji, do których zostaną wyznaczeni. Będą mogli być obecni w lokalu wyborczym w czasie przygotowania do głosowania (w dniu wyborów), a także samego głosowania, ustalania jego wyników i sporządzania protokołów. Dodatkowo mężowie zaufania będą mogli wnosić uwagi do protokołu i być obecni przy przewożeniu i przekazywaniu protokołu do właściwej komisji wyborczej wyższego stopnia.
Obserwatorzy społeczni i mężowie zaufania mogą nagrywać z wykorzystaniem własnych urządzeń czynności obwodowej komisji wyborczej przed rozpoczęciem głosowania i od jego zakończenia do podpisania protokołów głosowania. Nagrania te - na wniosek męża zaufania lub obserwatora społecznego - mogą być zakwalifikowane jako dokumenty z wyborów, co oznacza, że trafią do archiwów państwowych i będą w nich przechowywane co najmniej 5 lat.
Przed styczniową nowelizacją Kodeksu wyborczego materiały zawierające zarejestrowany przebieg czynności wykonywanych przez komisję mogły być udostępniane tylko na potrzeby postępowania prokuratorskiego lub sądowego. Publikowanie ich w innym celu narażało na grzywnę w wysokości od tysiąca do 10 tys. zł. Nowela Kodeksu wykreśliła ten zakaz oraz sankcję.
Państwowa Komisja Wyborcza podkreśliła w swoim oświadczeniu, że nie jest uprawniona do zajmowania stanowiska w sprawach dotyczących umieszczania zarejestrowanych treści w internecie. "Należy jednak podkreślić, że takie działania mogą wiązać się z naruszeniem przepisów innych ustaw niż Kodeks wyborczy, w tym m.in. przepisów dotyczących ochrony danych osobowych i ochrony dóbr osobistych, co z kolei może wiązać się z odpowiedzialnością wynikającą z przepisów prawa" - oceniono.(PAP)
autorka: Aleksandra Rebelińska