Upadłość a alimenty
Obowiązek alimentacyjnych polegający na dostarczaniu środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego) obciąża osoby co do których została ogłoszona upadłość. Z chwilą ogłoszenia upadłości obowiązek alimentacyjny ciążący na upadłym, a skonkretyzowany w wyroku sądowym, ugodzie sądowej, umowie alimentacyjnej nie wygasa, a nadal obciąża osobę upadłego. Pojawia się zatem pytanie w jaki sposób oraz w jakim zakresie zaspokajane są alimenty po ogłoszeniu upadłości.
Polecamy: Seria 5 książek. Poznaj swoje prawa!
Za co i w jakiej kolejności syndyk płaci po ogłoszeniu upadłości?
Postępowanie upadłościowe generuje koszty postępowania oraz tzw. inne zobowiązania masy. Ustawodawca w art. 230 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (dalej jako: PrUpad) szczegółowo wskazuje jakie zobowiązania kwalifikujemy do kosztów, a jakie do innych zobowiązań masy. Z masy upadłości w pierwszej kolejności syndyk zaspokaja koszty postępowania, a jeżeli fundusze masy na to pozwalają – inne zobowiązania masy, stosownie do posiadanych środków w masie upadłości. W przypadku braku zaspokojenia innych zobowiązań masy o których mowa w art. 230 ust. 2 PrUpad syndyk zaspokaja inne zobowiązania masy stosunkowo do wysokości każdej z nich w drodze podziału funduszów masy upadłości (art. 343 PrUpad) w kategorii pierwszej.
Wysokość i kolejność zaspokajania zobowiązań alimentacyjnych za okres po ogłoszeniu upadłości
Zobowiązaniom o charakterze alimentacyjnym powstałym po dniu ogłoszenia upadłości ustawodawca nadał szczególną pozycję. Po zaspokojeniu przez syndyka kosztów postępowania, syndyk zaspokaja alimenty ciążące na upadłym, przypadające za czas po ogłoszeniu upadłości. Ustawodawca ograniczył ww. obowiązek syndyka kwotowo jak i czasowo. Przede wszystkim należy wskazać, iż syndyk zaspokaja alimenty w terminach ich płatności, do dnia sporządzenia ostatecznego planu podziału, każdorazowo dla każdego uprawnionego w kwocie nie wyższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę (art. 343 ust. 2 PrUpad).
Z powyższego wynika, iż pozostała część tych należności nie podlega zaspokojeniu z masy upadłości i może być regulowana bezpośrednio przez Upadłego z majątku nie wchodzącego w skład masy upadłości. W tym miejscu nasuwa się pytanie, co w sytuacji gdy masa upadłości nie dysponuje wystarczającymi środkami na pokrycie zobowiązań alimentacyjnych ww. zakresie. Należy wskazać, iż nie jest możliwym zaspokajanie ww. należności z środków jakie syndyk uzyska ze Skarbu Państwa. ,,W przypadku, gdy majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na pokrycie kosztów postępowania albo w masie upadłości brak jest płynnych funduszów na ich pokrycie, koszty te pokrywa tymczasowo Skarb Państwa” (art. 4917 PrUpad). Zobowiązania o charakterze alimentacyjnym nie są kosztami postępowania upadłościowego, zatem nie mogą zostać zaspokojone z środków Skarbu Państwa. Alimenty mogą być więc regulowane wyłącznie z środków uzyskanych z likwidacji masy upadłości czy też z wynagrodzenia Upadłego w kwocie podlegającej egzekucji.
Jaka część wynagrodzenia upadłego wchodzi do masy upadłości?
Odnosząc się w tym zakresie do części wynagrodzenia upadłego za pracę, która zgodnie z art. 62 PrUpad wchodzi w skład masy upadłości w przypadku, gdy upadły jest dłużnikiem alimentacyjnym, należy nadmienić, iż zgodnie z art. 87 § 1 pkt 1 Kodeksu pracy (dalej jako: KP) w zw. z art. 871 § 1 pkt 1 KP w skład masy wchodzić będzie wynagrodzenie w wysokości 3/5 i to bez uwzględnienia kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę o którym mowa w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 10.9.2019 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej w 2020 r., Dz.U. 2019 poz. 1778. Ponadto do spraw w których wniosek o ogłoszenie upadłości wpłynął po 23.3.2020 r. należy mieć również na względzie treść art. 63 ust. 1a PrUpad ,,W przypadku ogłoszenia upadłości osoby fizycznej, na której utrzymaniu nie pozostają inne osoby, do masy upadłości nie wchodzi także część dochodu upadłego, która łącznie z dochodami wyłączonymi z masy upadłości na podstawie ust. 1 odpowiada kwocie stanowiącej 150% kwoty określonej w art. 8 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2019 r. poz. 1507, 1622 i 1690)”.
Dodatkowe środki w przypadku sprzedaży nieruchomości
W toku postępowania upadłościowego syndyk sporządza oddzielny plan podziału funduszów masy upadłości środków uzyskanych ze sprzedaży rzeczy lub praw zabezpieczonych rzeczowo (art. 348 ust. 1 PrUpad). ,,Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, wierzytelności zabezpieczone hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym i hipoteką morską, a także wygasające według przepisów ustawy prawa oraz skutki ujawnienia praw i roszczeń osobistych ciążące na nieruchomości, użytkowaniu wieczystym, spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu lub statku morskim wpisanym do rejestru okrętowego, podlegają zaspokojeniu z sumy uzyskanej z likwidacji obciążonego przedmiotu, pomniejszonej o koszty likwidacji tego przedmiotu oraz inne koszty postępowania upadłościowego w wysokości nieprzekraczającej dziesiątej części sumy uzyskanej z likwidacji, nie więcej jednak niż o taką część kosztów postępowania upadłościowego, która wynika ze stosunku wartości obciążonego przedmiotu do wartości całej masy upadłości” (art. 345 ust. 1 PrUpad).
Przepisem szczególnym do ww. regulacji jest art. 346 PrUpad, z którym związane jest kolejne uprzywilejowanie dla wierzycieli alimentacyjnych. Ustawodawca bowiem w art. 346 PrUpad postanowił, iż ,,W razie sprzedaży nieruchomości, prawa użytkowania wieczystego, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu lub statku morskiego wpisanego do rejestru okrętowego, przed zaspokojeniem wierzytelności zabezpieczonych hipoteką albo hipoteką morską oraz innych praw, w tym praw i roszczeń osobistych, które ciążyły na przedmiocie sprzedaży i które w wyniku sprzedaży wygasły, zaspokaja się należności alimentacyjne w zakresie wskazanym w art. 343 ust. 2 (...)”. Odrębnego planu podziału syndyk nie sporządza, jeżeli suma uzyskana ze sprzedaży nie wystarcza na zaspokojenie wierzytelności z tytułu alimentów, rent i wynagrodzeń za pracę, o których mowa w art. 343 ust. 1 PrUpad. Mając na uwadze powyższe w toku postępowania upadłościowego syndyk reguluje zobowiązania o charakterze alimentacyjnym bez ograniczenia wskazanego w art. 345 ust. 1 PrUpad, ale z ograniczeniem kwotowym i czasowym wskazanym w art. 343 ust. 2 PrUpad tj. do wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę (wskazanego w kwocie brutto) dla każdego z uprawnionych oraz do czasu sporządzenia ostatecznego planu podziału funduszów masy upadłości.
Alimenty w uproszczonym postępowaniu konsumenckim
W praktyce mamy do czynienia z wieloma postępowania upadłościowymi, w szczególności konsumenckimi w których to syndyk nie sporządza ostatecznego planu podziału z uwagi na fakt, iż masa upadłości nie dysponuje wystarczającymi środkami do jego sporządzenia lub też są to postępowania które po dniu 23.4.2020 r. prowadzone są w trybie art. 4911 ust. 1 PrUpad tj. w tzw. trybie uproszczonym. W związku z powyższym pojawia się pytanie do kiedy syndyk ma dokonywać wypłaty zobowiązań alimentacyjnych. Ustawodawca nie odpowiada nam bezpośrednio do postanowione pytanie. W ocenie autora niniejszego artykułu taka wypłata powinna mieć miejsce do dnia uprawomocnienia się postanowienia w przedmiocie umorzenia zobowiązań czy też ustalenia planu spłat tj. do czasu zakończenia postępowania upadłościowego. Ponadto w przypadku postępowań prowadzonych w trybie 4911 ust. 1 PrUpad alimenty winny być regulowane do dnia wydania przez sąd postanowienia o umorzeniu zobowiązań/warunkowym umorzeniu zobowiązań czy też ustaleniu planu spłat, a także odmowie ustalenia planu spłat o którym mowa w art. 49114a ust. 1 PrUpad
Czy syndyk może kwestionować wysokość alimentów?
Nie należy tracić z pola widzenia, iż na mocy nowelizacji ustawy Prawo upadłościowe, syndyk nabył legitymację do wystąpienia z powództwem o zmianę orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego, a obciążającego Upadłego. Zgodnie bowiem z art. 144 ust. 4 PrUpad ,,Syndyk może żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego”. Jest to istotna zmiana w odniesieniu do poprzednich regulacji, które kwalifikowały postępowania w sprawach o należne od upadłego alimenty jako postępowania bez udziału syndyka. Przyznanie syndykowi dodatkowego uprawnienia pozwoli na wzruszenie prawomocnych orzeczeń, ale i umów, które w wielu przypadkach bywają nieadekwatne do uzasadnionych potrzeb uprawnionego, a tym samym skutkują pozorną niemożliwością realizacji przez upadłego planu spłat.
Anna Łukasiewicz
Aplikant adwokacki
Wspólnicy. Malecha Krzemiński Noga Kancelaria prawnicza sp. j.