Emeryci, którzy przeszli na wcześniejsze świadczenia przed czerwcem 2012 r., mogą stracić nawet kilkadziesiąt tysięcy złotych przez wadliwy przepis. Trybunał Konstytucyjny uznał go za niezgodny z konstytucją, ale ZUS nie wypłaca rekompensat. Dlaczego?
- Zaniżone emerytury z ZUS. Kogo dotyczy wyrok TK z czerwca 2024 r.?
- Co orzekł Trybunał i co to oznacza w praktyce?
- ZUS odmawia emerytom, ale sądy mówią: "Należy wypłacić"
- Niższe wcześniejsze emerytury. Ile można odzyskać i jak złożyć wniosek?
- Czy i kiedy ustawodawca wprowadzi nowe przepisy?
- Historia podobnych spraw – rocznik 1953
- Zmiana ustawy o emeryturach z FUS – kontekst prawny
- Brak publikacji wyroku TK – co oznacza w praktyce?
- Emeryci z mniejszych miejscowości – grupa szczególnie narażona
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. uznał pomniejszanie kapitału emerytalnego wcześniejszych emerytów za niekonstytucyjne. Mimo to ZUS odmawia wypłaty wyrównań, tłumacząc się brakiem publikacji orzeczenia w Dzienniku Ustaw. Sądy zaczynają jednak przyznawać rację emerytom. W artykule tłumaczymy, kogo dotyczy problem, ile można odzyskać i co zrobić, by zawalczyć o swoje prawa. Przyglądamy się też działaniom ustawodawcy, skutkom finansowym dla osób starszych oraz społecznemu kontekstowi całej sprawy.
Zaniżone emerytury z ZUS. Kogo dotyczy wyrok TK z czerwca 2024 r.?
Zgodnie z wyrokiem TK z 4 czerwca 2024 r. (sygn. SK 140/20), art. 25 ust. 1b ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (t.j. Dz.U. 2024 r. poz. 1613 ze zm.) jest niezgodny z Konstytucją RP w odniesieniu do osób, które złożyły wniosek o emeryturę przed 6 czerwca 2012 r. Problem ten dotyczy przede wszystkim kobiet z roczników 1950–1955, które jako pierwsze mogły przejść na wcześniejszą emeryturę – już po ukończeniu 55. roku życia.
Zgodnie z obowiązującym wówczas prawem, nikt nie informował ich, że kapitał emerytalny zostanie w przyszłości pomniejszony o pobrane wcześniej świadczenia. W efekcie tysiące osób otrzymuje dziś o kilkaset złotych mniej miesięcznie niż ich rówieśnicy, którzy przeszli na emeryturę później. Przykładowo, jeśli pomniejszenie wynosiło 300 zł miesięcznie, to w ciągu 10 lat emerytura została uszczuplona o 36 tys. zł.
Co orzekł Trybunał i co to oznacza w praktyce?
Trybunał Konstytucyjny uznał, że państwo nie może działać wstecz na niekorzyść obywateli – zwłaszcza wtedy, gdy decyzje były podejmowane w zaufaniu do obowiązującego prawa. Osoby przechodzące na wcześniejszą emeryturę nie miały świadomości, że w przyszłości może dojść do zmiany przepisów, która wpłynie negatywnie na wysokość ich świadczeń.
Wyrok TK nakłada na ustawodawcę obowiązek przygotowania odpowiednich regulacji, które umożliwią wyrównanie emerytur. Do czasu ich uchwalenia osoby objęte wyrokiem mogą wnioskować do ZUS o ponowne przeliczenie emerytury. Jednak ZUS konsekwentnie odrzuca wnioski, powołując się na brak publikacji orzeczenia w Dzienniku Ustaw – mimo że zgodnie z konstytucją i orzecznictwem TK brak publikacji nie unieważnia skutku wyroku.
ZUS odmawia emerytom, ale sądy mówią: "Należy wypłacić"
Choć Zakład Ubezpieczeń Społecznych ignoruje orzeczenie TK, coraz więcej emerytów decyduje się na drogę sądową i wygrywa sprawy. 1 lipca 2025 r. Sąd Okręgowy w Częstochowie przyznał rację emerytce, uznając, że wyrok TK wywołuje skutki prawne mimo braku publikacji. Wcześniejsze orzeczenia zapadły m.in. przed sądami w Szczecinie i Warszawie, a część z nich jest już prawomocna.
Zdaniem dr Katarzyny Kalaty z kancelarii specjalizującej się w prawie emerytalnym, linia orzecznicza sądów powszechnych się utrwala. Konstytucja stoi ponad ustawami, a brak publikacji nie może być pretekstem do dalszego łamania prawa. Kancelaria od czerwca 2024 r. przyjęła kilkaset podobnych spraw z całej Polski.
Niższe wcześniejsze emerytury. Ile można odzyskać i jak złożyć wniosek?
Wysokość potencjalnego wyrównania zależy od daty przejścia na emeryturę, długości pobierania świadczenia oraz kwoty pomniejszenia. Szacuje się, że osoby dotknięte wadliwym przepisem mogły stracić od 15 tys. do nawet 60 tys. zł.
Ścieżka formalna wygląda następująco:
- złożenie wniosku do ZUS o ponowne przeliczenie świadczenia (powołując się na wyrok TK SK 140/20),
- po odmowie – odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych,
- dołączenie dokumentacji oraz argumentacji konstytucyjnej,
- skorzystanie z pomocy kancelarii prawnej lub organizacji senioralnych.
Emeryci mogą również zgłaszać się do Rzecznika Praw Obywatelskich, który wielokrotnie wspierał podobne sprawy.
Czy i kiedy ustawodawca wprowadzi nowe przepisy?
Mimo wyroku TK i licznych apeli środowisk prawniczych, na dzień 7 lipca 2025 r. żaden projekt ustawy wykonawczej nie trafił do Sejmu. Brak działań ze strony Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej budzi coraz większy sprzeciw emerytów i ekspertów prawa.
ZUS twierdzi, że rozpocznie procedury przeliczenia dopiero po opublikowaniu przepisów wykonawczych. Oznacza to dalsze odsuwanie wypłat rekompensat, a dla wielu starszych osób – brak nadziei na odzyskanie należnych im pieniędzy za życia.
Historia podobnych spraw – rocznik 1953
Wyrok TK z 2019 r. dotyczący kobiet z rocznika 1953 był przełomowy – podobnie jak obecna sprawa, dotyczył retroaktywnego działania przepisów. Wtedy ustawodawca zareagował i wypłacił wyrównania dla ok. 40 tys. osób. Dziś wielu ekspertów wskazuje, że sytuacja jest analogiczna i wymaga takiego samego podejścia ustawodawcy.
Porównując obie sprawy, można mówić o nierównym traktowaniu obywateli przez państwo, w zależności od tego, czy reakcja ustawodawcy nastąpiła w odpowiednim czasie.
Zmiana ustawy o emeryturach z FUS – kontekst prawny
Art. 25 ust. 1b ustawy o emeryturach i rentach z FUS (Dz.U. 2024 poz. 1613) został dodany w 2012 r. jako środek bilansujący system emerytalny, ale od początku budził kontrowersje. Wprowadzał bowiem zasadę pomniejszenia kapitału emerytalnego o pobrane świadczenia wcześniejsze – nawet jeśli decyzja o wcześniejszym przejściu na emeryturę była zgodna z obowiązującym wtedy prawem.
Brak publikacji wyroku TK – co oznacza w praktyce?
Brak publikacji orzeczenia TK w Dzienniku Ustaw jest argumentem często używanym przez ZUS. Jednak zgodnie z art. 190 Konstytucji RP wyrok TK w sprawie niekonstytucyjności przepisów wywołuje skutki materialne od momentu ogłoszenia. Opóźnianie publikacji nie zwalnia organów państwowych z obowiązku ich respektowania.
Podobne opinie wyrażają eksperci prawa konstytucyjnego oraz Biuro Analiz Sejmowych, które wskazywały, że takie działanie narusza zasadę państwa prawa i podważa autorytet TK jako instytucji kontrolującej legalność przepisów.
Emeryci z mniejszych miejscowości – grupa szczególnie narażona
Najbardziej poszkodowani są emeryci z mniejszych miejscowości, którzy rzadziej korzystają z pomocy prawnej i nie mają łatwego dostępu do informacji. Wiele z tych osób nadal nie wie, że może ubiegać się o przeliczenie świadczenia, lub z góry zakłada, że „z ZUS-em nie da się wygrać”.
Organizacje społeczne apelują o kampanię informacyjną i wsparcie prawne dla seniorów z obszarów wiejskich i małych miast, by wyrównać ich szanse w dochodzeniu swoich praw.