Wystąpienie stanu bezpośredniego niebezpieczeństwa, powinno być rozumiane w sposób obiektywny, niepoddany subiektywnej interpretacji. Najczęściej jest to zdarzenie nagłe, niedające się przewidzieć, zaś bezpośredniość działania ma odzwierciedlenie, w krótkim odstępie czasu między stanem zagrożenia a naruszeniem dobra chronionego prawem.
Działanie w stanie wyższej konieczności może być rozpatrywane jako okoliczność:
- wyłączająca bezprawność (kontratyp) – wtedy dobro poświęcone musi przedstawiać wartość niższą od ratowanego;
- wyłączająca winę - wtedy dobro poświęcone może mieć wartość równą, wyższą, ale nie oczywiście wyższą od dobra ratowanego - działanie takie jest bezprawne i może być odpierane w ramach obrony koniecznej.
POLECAMY: E - wydanie Dziennika Gazety Prawnej
Kiedy nie możemy mówić o stanie wyższej konieczności?
Nie mamy do czynienia z działaniem w stanie wyższej konieczności, w przypadku kiedy osoba celowo spowodowała zagrożenie, tylko po to, aby zniszczyć inne dobro chronione prawem. Ponadto nie może powoływać na stan wyższej konieczności wyłączający winę osoba poświęcająca dobro, które ma szczególny obowiązek chronić, nawet narażając się na osobiste niebezpieczeństwo (art.26§4 Kodeksu karnego).
Nie ma możliwości, aby uznać działanie w stanie wyższej konieczności jeżeli zostało ono wyraźnie wyłączone przez ustawę. Jeżeli lekarz decyduje się na zmianę zakresu zabiegu operacyjnego bez zgody pacjenta, mimo, że nie występowało bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia pacjenta, popełnia przestępstwo.
W orzecznictwo przyjmuje się, że nie można usprawiedliwiać stanem wyższej konieczności:
- kradzieży popełnionej przez osobę znajdującą się w nędzy (wyrok SN z dnia 26 listopada 1935 roku, OSP 1935, poz. 339);
- zaboru popełnionego w celu wspierania nieefektywnych podmiotów gospodarczych (wyrok SA we Wrocławiu z dnia 20 maja 1995 roku, II AKR 82/95);
- prowadzenia pojazdu mechanicznego z naruszeniem zasad bezpieczeństwa w ruchu, aby szybciej dostarczyć towar i zapobiec stratom (wyrok SN z dnia 15 stycznia 1958 roku, II KK 372/57,OSNPG 10/58 poz. 4);
- strajku okupacyjnego, polegającego na nielegalnym zajmowaniu pomieszczeń oraz stosowaniu środków przymusu, jeżeli dopuszczającym się takich czynów nie zagrażało bezpośrednie niebezpieczeństwo, którego nie można było odwrócić inaczej (wyrok SN z dnia 21 czerwca 1938 roku, 3 K 2407/37, RPEiS 1938 nr 4).
Zobacz serwis: Sprawy karne
Przekroczenie granic stanu wyższej konieczności
W wypadku przekroczenia granic stanu wyższej konieczności mamy do czynienia z czynem zabronionym, sąd ma jednak możliwość zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary, a nawet odstąpienia od jej wymierzania. Do najczęstszych sytuacji kiedy mamy do czynienia z przekroczeniem granic stanu wyższej konieczności dochodzi, gdy:
- niebezpieczeństwo nie było bezpośrednie i można było go uniknąć
- nastąpiła wyraźna dysproporcja między dobrem poświęconym a dobrem ratowanym.
Podstawa prawna:
1) Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks Karny (Dz.U.1997 Nr 88 poz.553 z późń.zm.);
2) Kodeks karny. Komentarz, red. A. Stefański, wyd.3;
3) Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie – II Wydział Karny z dnia 26 kwietnia 2013r., sygn. akt AKa 53/13;
4) Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 28 listopada 2007r., sygn. akt V KK 81/07.
Zobacz serwis: Kodeks karny