Prawo pracownika do urlopu ma charakter podstawowy i jest jednym z podstawowych uprawnień pracowniczych. Jak wskazują przepisy k.p. prawo do urlopu mają wyłącznie pracownicy. Osobom, które wykonują pracę na podstawie innej niż stosunek pracy, prawo do urlopu może przysługiwać wówczas gdy wynika ono z umowy (np. zlecenia) lub gdy jest przyznane na podstawie przepisów szczególnych.
Pierwszy urlop
Pracownikowi, który podejmuje pracę po raz pierwszy również przysługuje prawo do urlopu. Taki pracownik nabywa prawo z upływem każdego miesiąca pracy, w wymiarze 1/12 urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku.
Prawo do każdego kolejnego urlopu wypoczynkowego pracownik nabywa z początkiem każdego kolejnego roku kalendarzowego.
Wymiar urlopu
Wymiar urlopu wypoczynkowego jest zależny od stażu pracy i wykształcenia pracownika. Należy jednak zaznaczyć, że pewnym grupom zawodowym przysługuje prawo do dłuższego urlopu na podstawie przepisów szczególnych.
Prawo do dłuższego urlopu przysługuje m.in. pracownikom socjalnym zatrudnionym w ośrodkach pomocy społecznej lub w powiatowych centrach pomocy rodzinie, do których obowiązków należy praca socjalna oraz przeprowadzanie rodzinnych wywiadów środowiskowych, jeżeli przepracowali nieprzerwanie i faktycznie co najmniej 5 lat.
Sposób obliczania wymiaru urlopu reguluje art.154 § 1 k.p. Według tego przepisu, wymiar urlopu wynosi:
- 20 dni - jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat;
- 26 dni - jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.
Zobacz też: Zarobki
W przypadku pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy wymiar urlopu ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika, biorąc za podstawę wymiar urlopu określony w § 1. Przy takim obliczaniu czasu pracy niepełny dzień urlopu zaokrągla się w górę do pełnego dnia.
Okres zatrudnienia
Jak już zostało wspomniane, jednym z podstawowych kryteriów długości urlopu jest okres zatrudnienia. Do okresu zatrudnienia, od którego zależy prawo do urlopu i wymiar urlopu, wlicza się okresy poprzedniego zatrudnienia, bez względu na przerwy w zatrudnieniu oraz sposób ustania stosunku pracy.
W przypadku jednoczesnego pozostawania w dwóch lub więcej stosunkach pracy wliczeniu podlega także okres poprzedniego niezakończonego zatrudnienia w części przypadającej przed nawiązaniem drugiego lub kolejnego stosunku pracy.
Słusznie zauważył Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 6 lutego 1979 r. (sygn. akt V PZP 5/78), że do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu w zakładzie pracy, w którym pracownik podjął dodatkowe zatrudnienie, nie wlicza się okresu trwającego zatrudnienia w innym zakładzie pracy.
Do stażu pracy zalicza się również wykształcenie pracownika. Do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się z tytułu ukończenia:
- zasadniczej lub innej równorzędnej szkoły zawodowej - przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 3 lata,
- średniej szkoły zawodowej - przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 5 lat,
- średniej szkoły zawodowej dla absolwentów zasadniczych (równorzędnych) szkół zawodowych - 5 lat,
- średniej szkoły ogólnokształcącej - 4 lata,
- szkoły policealnej - 6 lat,
- szkoły wyższej - 8 lat.
Okresy nauki, o których mowa w powyżej nie sumują się.
Jeżeli pracownik uczył się w czasie zatrudnienia, do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się bądź okres zatrudnienia, w którym była pobierana nauka, bądź okres nauki. Należy wybrać to co jest korzystniejsze dla pracownika.
Udzielanie urlopu
Nie ma konieczności odbywania urlopu w całości w jednym okresie. Na wniosek pracownika urlop może zostać podzielony na części. Należy jednak zaznaczyć, że dzieląc urlop na części co najmniej jedna część wypoczynku powinna trwać nie mniej niż 14 kolejnych dni kalendarzowych.
Urlopy powinny być udzielane zgodnie z planem urlopów sporządzanym przez pracodawcę. W planie urlopów pracownik nie ma obowiązku uwzględnić urlopu udzielanego na żądanie (4 dni w każdym roku kalendarzowym).
Istnieje możliwość przesunięcia terminu urlopu zarówno na wniosek pracownika, jeżeli jest to powodowane ważnymi przyczynami, jak i na wniosek pracodawcy, jeżeli nieobecność pracownika spowodowałaby poważne zakłócenia toku pracy.
Urlopu niewykorzystanego w terminie ustalonym należy pracownikowi udzielić najpóźniej do dnia 30 września następnego roku kalendarzowego, nie dotyczy to jednak części urlopu udzielanego na żądanie pracownika, zgodnie z art. 1672 k.p.
Opracowano na podstawie:
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2016. poz. 1666 z późn. Zm.)
Ustawa z dnia z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (j.t. Dz.U. z 2016. Poz. 930 z późn. Zm.)
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 1979 r. (V PZP 5/78).