Nowa ustawa to jeden z kluczowych aktów prawnych, których stworzenie i przyjęcie zadeklarowałem, obejmując urząd Ministra Sprawiedliwości – mówi Minister Marek Biernacki. Wyrażam nadzieję, że przepisy, które kompleksowo regulują ochronę i pomoc dla pokrzywdzonych i świadków przyczynią się do zwiększania bezpieczeństwa tych osób, a także zapewnią większy komfort składania zeznań.
Zagwarantowanie właściwej ochrony dla pokrzywdzonych i świadków w związku z ich udziałem w postępowaniu karnym jest priorytetowym zadaniem Ministra Sprawiedliwości. W obecnym stanie prawnym brakuje kompleksowych przepisów, w postaci jednolitego aktu prawnego, chroniących świadka lub pokrzywdzonego. Ich zeznania lub wyjaśnienia, obciążające sprawcę przestępstwa, powodują często zagrożenie dla zdrowia lub życia nie tylko ich samych, ale również osób im najbliższych.
Obecny system ochrony i wsparcia dotyczy przede wszystkim świadka koronnego, czyli byłego przestępcy współpracującego z wymiarem sprawiedliwości. Nie ma zaś klarownej i usystematyzowanej regulacji chroniącej pokrzywdzonych i świadków przed zastraszeniem i odwetem.
Podyskutuj o tym na naszym Forum
Rodzaje ochrony i pomocy
Projekt ustawy wprowadza instrumentów ochrony i pomocy pokrzywdzonemu i świadkowi z związku z postępowaniem karnym. Środki te, podobnie jak w przypadku świadka koronnego, realizowane miałyby być w sytuacjach zagrożenia życia lub zdrowia pokrzywdzonego lub świadka. Są to:
- ochrona na czas czynności procesowej;
- ochrona osobistą;
- pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu oraz związaną z nią pomoc finansową na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych, potrzeb mieszkaniowych lub na uzyskanie świadczeń opieki zdrowotnej.
Zastosowanie poszczególnych środków ochrony i pomocy będzie możliwe odpowiednio do stopnia zagrożenia życia lub zdrowia pokrzywdzonego lub świadka, po uzyskaniu jego zgody.
Ochrona świadka lub pokrzywdzonego na czas procesu będzie obejmować np. asystę funkcjonariuszy Policji podczas czynności procesowych.
Pozostałe rodzaje ochrony (ochrona osobista, zmiana miejsca pobytu) będą uzależnione od stwierdzenia wysokiego stopnia zagrożenia życia lub zdrowia pokrzywdzonego lub innej osoby.
Ochrona osobista świadka lub pokrzywdzonego będzie polegać m.in. na stałej lub czasowej asyście policjantów, czasowej obserwacji osoby lub miejsca jej przebywania, wskazywaniu bezpiecznych warunków do przemieszczania.
Pomoc w zmianie miejsca pobytu może zaś obejmować udostępnienie tymczasowego lokalu mieszkalnego, zapewniającego zaspokojenie podstawowych potrzeb bytowych, pomoc w wynajęciu mieszkania, pomoc w przeprowadzce lub zagospodarowaniu oraz pomoc w załatwieniu ważnych spraw życiowych związanych ze zmianą miejsca pobytu.
Zobacz: Czy świadek może zmienić swoje zeznania?
Środki uzupełniające
Projekt przewiduje powołanie koordynatorów działań Policji w zakresie ochrony pokrzywdzonych i świadków. Do ich zadań będzie należało m.in.: zapewnienie współdziałania jednostek Policji w udzielaniu i zapewnianiu pomocy i ochrony, gromadzenie informacji o ewentualnych zagrożeniach, zapewnienie pomocy psychologicznej.
Ustawa zakłada również ułatwienia w dostępie do pomocy psychologicznej dla pokrzywdzonych świadczonej z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.
Zobacz serwis: Świadek
Poufność danych i przesłuchanie wideo
W ramach zmian w obrębie Kodeksu postępowania karnego projekt przewiduje wprowadzenie dodatkowych środków o charakterze procesowym służących ochronie pokrzywdzonych i świadków, np. zasadą stanie się zachowanie poufności danych adresowych tych osób.
Anonimizacja danych osób przesłuchiwanych w postępowaniu karnym (dotyczy nie tylko pokrzywdzonych i świadków, ale też biegłych i oskarżonych) będzie polegać na tym, że w protokole przesłuchania nie zostaną zamieszczone dane dotyczące miejsca zamieszkania oraz miejsca pracy osób biorących udział w tej czynności. Dane te zostaną zamieszczone w załączniku do wyłącznej wiadomości organu prowadzącego postepowanie.
Ponadto projekt umożliwi przesłuchanie w formie wideokonferencji (nie tylko – jak dotychczas – osób małoletnich i nie tylko w przypadku przeszkód o charakterze geograficznym, ale także, gdy istnieje ryzyko krępującego oddziaływania obecności oskarżonego na świadka).
Zobacz serwis: Sprawy karne
Europejski Nakaz Ochrony
Ponadto projekt wprowadza tzw. Europejski Nakaz Ochrony (zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/99/UE). Dzięki niemu możliwe stanie się przekazanie środka ochrony do innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Przepisy te gwarantują osobom chronionym w chwili przeniesienia się do innego państwa członkowskiego możliwość wystąpienia z wnioskiem o wydanie tzw. europejskiego nakazu ochrony, a w konsekwencji objęcie ich w nowym miejscu zamieszkania odpowiednimi środkami ochrony, identycznymi z tymi, którymi były objęte w poprzednim państwie. Celem jest ochrona danej osoby przed czynem zabronionym innej osoby, który mógłby zagrożeniem jej życia, godności, wolności osobistej i seksualnej.
Do projektu ustawy wprowadzono także regulacje przepisy wynikające z wdrożenia do polskiego systemu prawnego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/29/UE, w tym m.in. rozwiązania dotyczące:
- rozszerzenia katalogu osób uprawnionych do wstąpienia w prawa zmarłego pokrzywdzonego (chodzi o osoby pozostające na utrzymaniu pokrzywdzonego);
- pouczenia o przysługujących uprawnieniach i obowiązkach;
- prawa do informacji o sprawie, np. o ucieczce skazanego z zakładu karnego;
- prawa do tłumaczenia pisemnego niektórych dokumentów;
- prawa do udziału osoby trzeciej w czynnościach postępowania przygotowawczego
Źródło: Ministerstwo Sprawiedliwości