Na mocy art. 182 Kodeksu postępowania karnego osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić zeznań, przy czym prawo to trwa mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia.
Prawo odmowy zeznań przysługuje także świadkowi, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem. Zatem powiedzieć można, iż prawo do odmowy złożenia zeznań jest ściśle powiązane ze stosunkiem do określonego oskarżonego (art. 182 § 1 kpk.) lub do określonego przestępstwa (art. 182 § 3 kpk.). Zgodnie zaś z art. 185 k.p.k można także zwolnić od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytania osobę pozostającą z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym, jeżeli osoba taka wnosi o zwolnienie.
Szczególny problem pojawia się w sytuacji wielości oskarżonych, z których tylko jeden jest osobą najbliższą dla świadka albo pozostaje z nim w szczególnie bliskim stosunku osobistym. W takim wypadku w procesie złożonym pod względem podmiotowym, świadek może skorzystać z prawa odmowy złożenia zeznań, ale tylko w odniesieniu do oskarżonego będącego dla niego osobą najbliższą. Świadkowi przysługuje prawo do odmowy zeznań tylko w zakresie, w jakim zeznania te miałyby dotyczyć tego oskarżonego, który jest dla świadka osobą najbliższą. Wobec innych oskarżonych w danej sprawie, z którymi w takim stosunku nie pozostaje, ma obowiązek złożenia zeznań.
Zobacz również: Prawo do odmowy zeznań świadka
Niekiedy w procesie karnym może występować przemienność ról procesowych – z tego typu sytuacją będziemy mieli do czynienia, gdy ze sprawy gdzie występuje wielu oskarżonych, część materiałów dotyczących np. jednego z nich zostanie wyłączona do odrębnego postępowania. Wówczas możliwe jest uczynienie go świadkiem w postępowaniu dotyczącym pozostałych oskarżonych. Jednakże taki świadek może skorzystać z prawa do odmowy złożenia zeznań. Oskarżony występujący w jednej sprawie z innym współoskarżonym, po wyłączeniu jego sprawy do odrębnego postępowania, może występować w prowadzonym nadal procesie w stosunku do innego współoskarżonego tylko w charakterze świadka z wszystkimi konsekwencjami procesowymi. Przyznając mu prawo odmowy zeznań, nie można także odczytać protokołów wyjaśnień takiego świadka, złożonych wcześniej jeszcze w roli współoskarżonego. Jeżeli więc osoba uprawniona do odmowy złożenia zeznań z tego prawa skorzysta, to poprzednio złożone zeznania tej osoby, nie tylko w charakterze świadka, lecz także jej wyjaśnienia złożone w charakterze podejrzanego, nie mogą służyć za dowód przeciwko oskarżonemu - osobie najbliższej dla świadka, ani być odtworzone.
Może jednak się zdarzyć, że do rozdzielenia sprawy dojdzie na skutek bezprawnego i podstępnego zachowania jednego z podmiotów występujących w połączonym postępowaniu. Oskarżony chcąc doprowadzić do uniknięcia odpowiedzialności karnej może świadomie ukrywać się, uniemożliwiając tym samym skuteczne wezwanie go do stawiennictwa przed sądem. Wówczas po zakwalifikowaniu jego zachowania jak przeszkody uniemożliwiającej łączne rozpoznanie sprawy, rozdzieleniu jej do osobnego rozpoznania i jednoczesnym nabyciu przez tą osobę świadka nie zostaje przyznane mu prawo odmowy zeznań, a co za tym idzie, jego wcześniejsze wyjaśnienia również nie podlegają zakazowi ich wykorzystania.
Zobacz również serwis: Prawo karne