Rząd pracuje nad uproszczeniem postępowań spadkowych. Już niedługo wystarczy stawić się raz u notariusza, którego zakres kompetencji zostanie rozszerzony. Obecnie formalnie bowiem należy złożyć nawet aż trzy osobne wnioski do wydziału ksiąg wieczystych, aby prawidłowo przeprowadzić formalności spadkowe dotyczące nabycia nieruchomości. Postępowanie ulegnie więc nie tylko uproszczeniu, ale i skróceniu. Jakich przypadków będzie to dotyczyło?
- Planowane zmiany w prawie o notariacie oraz ustawie o księgach wieczystych i hipotece
- Co dokładnie ma się zmienić w spadkach i dziedziczeniu?
- Po co te zmiany w spadkach i dziedziczeniu - jak jest teraz?
- To jak będzie po zmianach?
Planowane zmiany w prawie o notariacie oraz ustawie o księgach wieczystych i hipotece
W ramach rządowego pakietu deregulacyjnego, planowane są zmiany w ustawie o księgach wieczystych i hipotece oraz prawie o notariacie. Zamiarem jest ułatwienie procedur uzyskiwania wpisów w księgach wieczystych w wyniku nabycia spadku obejmującego własność lub udział w prawie własności nieruchomości. Pozwoliłoby to także odciążyć wydziały wieczystoksięgowe, natomiast nieco zwiększyłoby zakres działania notariuszy.
Co dokładnie ma się zmienić w spadkach i dziedziczeniu?
Zamiarem ustawodawcy jest umożliwienie spadkobiercom, a także zapisobiercom, składanie już za pośrednictwem notariuszy, którzy posiadają dostęp do systemu teleinformatycznego, wniosków o stosowny wpis w księdze wieczystej ujawniający przejście prawa własności nieruchomości na skutek dziedziczenia, w przypadku wydania przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia. W przypadku więc, kiedy między spadkobiercami oraz ewentualnymi zapisobiercami nie ma konfliktu i chcą oni jak najszybciej uregulować kwestie spadkowe po zmarłym spadkodawcy, nie muszą oni prowadzić długotrwałego i często kosztownego sądowego postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, a zamiast tego mogą udać się do notariusza, który na podstawie złożonych zgodnych oświadczeń, sporządzi wówczas akt poświadczenia dziedziczenia. Jest on równoważny w skutkach prawnych z orzeczeniem sądowym orzekającym stwierdzenie nabycia spadku. Zmiana ma zaś umożliwić w takim przypadku, aby spadkobiercy nie musieli składać po sporządzeniu takiego aktu poświadczenia dziedziczenia wniosków do ksiąg wieczystych o ujawnienie prawa własności nieruchomości czy o wpisanie na ten temat wzmianek w księdze wieczystej. Będą oni mogli od razu złożyć taki wniosek u notariusza, który będzie zobowiązany i uprawniony przekazać go za pomocą systemu teleinformatycznego do ksiąg wieczystych. Proces zostanie więc w dużej mierze zautomatyzowany.
W powyższym akapicie pojawia się kilka pojęć, które wymagają wyjaśnienia:
- Kto to jest zapisobierca? Zapisobierca to osoba, która ma prawo do otrzymania określonego świadczenia lub przedmiotu majątkowego na mocy zapisu w testamencie. Zapisobierca może być każdą osobą, której przyznano konkretne prawo lub rzecz w ważnym testamencie. Nabywa on bezpośrednio prawo do danej rzeczy stanowiącej przedmiot zapisu. Spadkobiercy natomiast co do zasady nabywają przypadające im udziały w spadku, a kwestia fizycznego podziału rzeczy wchodzących w skład spadku może być przedmiotem ich ustaleń, lub w razie braku porozumienia – przedmiotem sądowego postępowania o dział spadku.
- Systemem teleinformatycznym wykorzystywanym przez notariuszy są tzw. Rejestry Notarialne, które są zarządzane przez Krajową Radę Notarialną. System gromadzi i udostępnia dane wprowadzane przez sądy i notariuszy. System zawiera tak naprawdę osobne moduły, jak np. Rejestr Spadkowy, Notarialny Rejestr Testamentów, Centralne Repozytorium Elektronicznych Wypisów Aktów Notarialnych, czy Rejestr Zarządców Sukcesyjnych. System umożliwia natychmiastowy przepływ informacji oraz wymianę danych z innymi systemami administracji publicznej, takimi jak np. Krajowy Rejestr Sądowy czy CEIDG.
- Akt poświadczenia dziedziczenia to dokument sporządzany przez notariusza, który potwierdza urzędowo, kto i w jakich udziałach dziedziczy po zmarłym. Jest to równoważna alternatywa dla sądowego stwierdzenia nabycia spadku, która jest szybsza, a sam akt poświadczenia dziedziczenia ma taką samą moc prawną jak prawomocne postanowienie sądu. Do jego sporządzenia konieczne jest zgodne oświadczenie wszystkich spadkobierców, zarówno ustawowych, jak i testamentowych, którzy muszą stawić się u notariusza. Muszą oni m. in. oświadczyć, że nie są im znane inne osoby, które mogłyby być powołane do dziedziczenia, a także nie może być między nimi sporu co do udziałów spadkowych
Po co te zmiany w spadkach i dziedziczeniu - jak jest teraz?
Trzeba zauważyć, że obecnie po sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia to spadkobiercy składają stosowny wniosek wieczystoksięgowy do ksiąg wieczystych. A tak naprawdę postępowanie o wpis może mieć nawet trzy etapy, bowiem na skutek aktu poświadczenia dziedziczenia, gdzie w spadku znajduje się nieruchomość, powinna zostać sporządzona wzmianka do danej księgi wieczystej, która sygnalizuje, iż nastąpiło zdarzenie prawne, które powoduje że aktualne wpisy w księdze wieczystej mogą już nie być zgodne z rzeczywistym stanem. Aby doprowadzić stan księgi wieczystej do zgodności z tym, co wynika z nabycia spadku, spadkobiercy powinni złożyć zgodne wnioski do wydziału wieczystoksięgowego właściwego sądu, aby został zapisany nowy stan własności w danej księdze wieczystej prowadzonej dla danej nieruchomości. Zdarza się, że na skutek nieujęcia stosownego zakresu tak złożonego wniosku, trzeba jeszcze potem złożyć wniosek o wykreślenie wzmianki w księdze wieczystej. Postępowanie może więc być nawet trzyetapowe, to jest wymagające trzykrotnych zmian w treści księgi wieczystej (nie zawsze na skutek wniosku, ze względu na automatyzację przekazywania danych o aktach poświadczenia dziedziczenia oraz możliwość sporządzania wzmianek z urzędu).
To jak będzie po zmianach?
Zamiast powyższej procedury, ma nastąpić jej uproszczenie do jednego postępowania wieczystoksięgowego, o które będzie można zawnioskować jeszcze u notariusza bezpośrednio przy spisywaniu aktu poświadczenia dziedziczenia. Projekt tych zmian jest na etapie sejmowym po czytaniu w komisjach, które go zarekomendowały, zatem jest już zielone światło dla tych zmian. Należy się spodziewać, że ze względu na zaawansowanie prac zmiany powinny zostać wprowadzone być może nawet w okresie kilkunastu tygodni, chociaż tempo procesu legislacyjny nakazuje cierpliwość.
Ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (t.j. Dz. U. z 2024 r., poz. 1001)
Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2025 r., poz. 341)