W artykule przedstawiam przykład (za wyrokiem sądu) obliczania zachowku od mieszkania dla trójki dzieci i trójki wnuków. Wybrana przeze mnie sprawa sądowa jest typowa. Córka przejęła mieszkanie po ojcu na podstawie testamentu, pozostałe dzieci (i wnuki) nie otrzymali nic. Wnuki (3 osoby) dziedziczą dlatego, że ich ojciec (syn zmarłego spadkobiercy) także zmarł. Jak sąd obliczył zachowek? Przedstawiam to krok po kroku.
Źródło artykułu:
W artykule omawiam wyrok Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie. Dane wyroku:
Sygnatura akt III C 225/23 link
Wyrok z 21 sierpnia 2024 r. wydał: przewodniczący: sędzia Sebastian Otto (Protokolant: stażysta Martyna Panasz).
Wyrok dotyczy osób dorosłych. Nie ma wśród spadkobierców osób niepełnosprawnych i małoletnich.
Procedura ustalenia wartości zachowku
Ustalenie wysokości zachowku składa się z kilku etapów:
Krok 1. Należy określić ułamek stanowiący podstawę do obliczania zachowku. Dla wydziedziczonych syna albo córki (gdy dzieci jest trójka), udział ten wynosi 1/3. Zachowek to połowa tej wartości, czyli 1/6.
Po śmierci jednego z dzieci spadkodawcy (dziadka) wnuki dzielą udział (po ojcu) na trzy części – dlatego wnuki mają udział w spadku 1/9. Dla zachowku jest to połowa, czyli 1/18.
Krok 2. Ustala się tzw. substrat zachowku, na który składa się stan czysty spadku (bez długów) wraz z doliczonymi darowiznami.
Krok 3. Mnoży się substrat zachowku przez ułamek, który wyraża udział stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Wynik mnożenia stanowi zachowek.
Jak obliczyć zachowek od mieszkania dla dzieci i wnuków
Przykład
Mieszkanie jest warte 190 500 zł. Jest trójka dzieci zmarłego i wnuki. Jedna córka otrzymała mieszkanie w testamencie. Reszta spadkobierców jest wydziedziczona (dwójka dzieci zmarłego i 3x wnuki). Spadku nie obciążają długi, nie było darowizn.
Dzieci wydziedziczone (syn i córka)
Dzieci ze spadku miałyby ustawowe 1/3 (gdyby nie było testamentu). Zachowek to połowa tej wartości, czyli 1/3 x1/2=1/6.
Wnuki (dziadek miał troje wnuków)
Dzieci zmarłego syna spadkodawcy jako wnuki miałyby ustawowe 1/9 (gdyby nie było testamentu przekazującego cale mieszkanie jednej córce zmarłego). 1/9 obliczamy z: 1/3 x 1/3 (pierwsze 1/3 to udział ojca wnuków, który następnie dzielimy na trzy). Zachowek to połowa tej części, czyli 1/9 x 1/2=1/18.
Obliczenie zachowku dla syna albo córki - według wskaźnika 1/6 od mieszkania wartego 191.500 zł (jeżeli zmarły miał trójkę dzieci)
Zachowek należny wynosi w tej sytuacji 31.916,66 złotych, co stanowi wynik iloczynu substratu zachowku i ułamku udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczenia zachowku, tj. 191.500,00 x 1/6.
Obliczenie zachowku dla wnuka albo wnuczki (według wskaźnika 1/18 od mieszkania wartego 191.500 zł)
Zachowek wynosi 10.638,88 złotych – to wynik iloczynu substratu zachowku i ułamku udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczenia zachowku, tj. 191.500,00 x 1/18
Polecamy VAT 2025. Podatki część 2
Zasada ogólna dla zachowku [Podstawa prawna]
Art. 991 § 1 k.c. - zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).
Cztery kroki w obliczeniu zachowku
KROK 1 - określamy udział spadkowy poszczególnych osób uprawnionych do dziedziczenia (z mocy ustawy). Jest to ustalenia udziału, w jakim uprawniony byłby powołany do spadku
WAŻNE! Zgodnie z art. 992 k.c., uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.
KROK 2 – Udział spadkowy mnoży się (zob. art. 991 § 1 k.c.), przez 2/3, jeżeli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy lub małoletni, a w pozostałych sytuacjach – przez 1/2. Otrzymany wynik to właśnie udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku.
KROK 3 - Ustalenie tzw. substratu zachowku (zob. art. 993 – 995 k.c.). Chodzi tu o czystą wartość spadku. Czysta wartość spadku stanowi różnicę pomiędzy stanem czynnym spadku, czyli wartością wszystkich praw należących do spadku, według ich stanu z chwili otwarcia spadku i cen z chwili orzekania o zachowku (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego – zasada prawna – z dnia 26 marca 1985 roku w sprawie o sygn. akt III CZP 75/84), a stanem biernym spadku, czyli sumą długów spadkowych, z pominięciem jednak długów wynikających z zapisów i poleceń.
KROK 4 - Po określeniu czystej wartości spadku dolicza się do niej, dla ustalenia substratu zachowku, wartość darowizn dokonanych przez spadkodawcę, bez względu na to czy były one uczynione na rzecz spadkobierców, uprawnionych do zachowku, czy też innych osób.
KROK 5 - Zamyka obliczanie zachowku operacja mnożenia substratu zachowku przez udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Jej wynik wyraża wysokość należnego zachowku.
Podsumowanie: procedura pozyskania zachowku
Reasumując, ustalenie wysokości zachowku składa się z kilku etapów. Po pierwsze, należy określić ułamek stanowiący podstawę do obliczania zachowku. Po drugie, ustala się tzw. substrat zachowku, na który składa się stan czysty spadku wraz z doliczonymi darowiznami. Po trzecie, mnoży się substrat zachowku przez ułamek, który wyraża udział stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Wynik mnożenia stanowi zachowek.