Ustawa o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw została przyjęta przez rząd w dniu 12 sierpnia 2014 r. Nowe rozwiązania mają na celu ochronę spadkobierców przed nieoczekiwaną i dolegliwą odpowiedzialnością za długi spadkowe. Wskazane poniżej zmiany wejdą w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia ich w Dzienniku Ustaw.
Koniec dziedziczenia długów spadkowych
Przyjęcie spadku
Zgodnie z ustawą z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93 ze zm.) w prawie spadkowym zostały przewidziane dwa sposoby przyjęcia spadku:
- proste przyjęcie spadku,
- przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Odpowiedzialność za długi spadkowe
Rozróżnienie to dotyczy w dużej mierze zakresu odpowiedzialności ponoszonej przez spadkobiercę za długi spadkowe, tzn. takie które zmarły zaciągnął za życia.
W pierwszym przypadku spadkobierca ponosi nieograniczoną odpowiedzialność za długi. Wierzyciele zmarłego są więc uprawnieni do żądania spłaty długów z całego majątku spadkobiercy. W obecnym stanie prawnym właśnie ta forma jest preferowaną przez ustawodawcę. Istnieje domniemanie przyjęcia spadku wprost (tzw. milczące przyjęcie spadku).
Dużo bardziej korzystna (dla spadkobiercy, nie dla wierzycieli) jest druga, przewidziana prawem opcja. Tutaj odpowiedzialność spadkobiercy za długi jest ograniczona tylko do wysokości otrzymanego majątku. Wierzyciele mogą żądać spłaty zobowiązań wyłącznie do wysokości majątku spadkowego. Obdarowany nie jest więc zobowiązany do uiszczania ich z majątku pozaspadkowego (osobistego). Ta opcja, tak jak odrzucenie spadku, wymaga stosownego oświadczenia ze strony samego zainteresowanego.
Wartość stanu czynnego spadku wynosi 50 tys. zł. Dług zmarłego jest natomiast równy kwocie 100 tys. zł. W przypadku prostego przyjęcia spadku wierzyciel będzie mógł domagać się zapłaty całej kwoty (100 tys.). Gdy spadkobierca zdecyduje się na przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, wierzyciel uzyska spłatę jedynie 50 tys. zł.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza
Zgodnie ze znowelizowaną treścią art. 1015 § 2 kodeksu cywilnego brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym w § 1 jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Powyższe ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił lub podał nie istniejące długi (art. 1031 kc).
Prawo spadkowe na nowych zasadach
Odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe zmarłego została więc ograniczona jedynie do wysokości masy spadkowej.
Termin złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku
Termin na złożenie stosownego oświadczenia to 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Ustawodawca przyjmuje więc domniemanie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Testament ustny – zmiany w prawie spadkowym
Na temat terminu na złożenie oświadczenia o przyjęciu/ odrzuceniu spadku wielokrotnie wypowiadał się Sąd Najwyższy. W wyroku z dnia 15 stycznia 1991 r. (III CZP 75/90) SN jednoznacznie stwierdził, że termin ten rozpoczyna się - zarówno dla spadkobiercy ustawowego powołanego w testamencie do spadku, jak i dla pozostałych spadkobierców ustawowych - z dniem, w którym dowiedzieli się oni z właściwego źródła o tym, że testament z uwagi na niezachowanie prawem przepisanej formy jest nieważny. Od tej chwili liczy się termin sześciomiesięczny.
Z kolei w wyroku z 13 grudnia 2012 r. (V CSK 18/12) SN wskazał, że termin ten ma charakter zawity. Ukształtowanie w art. 1015 § 1 k.c. terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jako terminu zawitego prawa materialnego oznacza, że z chwilą jego upływu wygasa uprawnienie do skorzystania z tego prawa podmiotowego, a oświadczenie złożone po upływie terminu nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Upływ terminu uwzględniany jest z urzędu, nie ma żadnych możliwości jego przedłużenia, a w art. 1015 § 2 k.c. przewidziane zostały konsekwencje biernego zachowania się spadkobiercy, w postaci prostego przyjęcia spadku (w tym zakresie wyrok straci aktualność wraz z wejściem w życie znowelizowanych przepisów). A ponadto jego bieg jest oddzielnie liczony zarówno, co do każdego spadkobiercy, jak i co do każdego z tytułów powołania.
Domniemanie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza
Dotychczas w prawie spadkowym także występowało domniemanie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Dotyczyło jednak wyłącznie ustawowo wskazanego katalogu osób. Do uprzywilejowanych z tego tytułu należeli spadkodawcy:
- którzy nie mieli pełnej zdolności do czynności prawnych,
- wobec których istniała podstawa do całkowitego ubezwłasnowolnienia,
- będący osobami prawnymi.
Ustawodawca chronił więc interesy pewnych grup spadkobierców m.in.: osób małoletnich.
Proste przyjęcie spadku
Zasadą było domniemanie prostego przyjęcia spadku. Co oznaczało, że spadkobierca ponosi nieograniczoną odpowiedzialność za długi zaciągnięte przez spadkodawcę przed śmiercią. Jako przykład takich zobowiązań wskazać można kredyty bankowe, zaciągnięte pożyczki, zaległości z tytułu czynszu za najem mieszkania. W praktyce częste były więc przypadki, w których obdarowany spadkiem nie uzyskał z tego tytułu żadnych korzyści majątkowych, co gorsza musiał wyłożyć środki finansowe pochodzące z innych źródeł (np. wynagrodzenia za pracę lub sprzedaży własnego samochodu czy domu) na pokrycie zobowiązań zmarłego. Niezłożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w ustawowo wskazanym terminie pociągało za sobą negatywne konsekwencje finansowe.
Zmiany mają na celu ochronę obywateli przed niekorzystnymi skutkami braku złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. W tym przypadku więc nieznajomość prawa nie zaszkodzi obywatelom.
Polecamy serwis: Sprawy rodzinne
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93 ze zm.).
Ustawa o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (projekt z dnia 24 lipca 2014 r.).
Wyrok SN z dnia 15 stycznia 1991 r. (III CZP 75/90).
Wyrok SN z 13 grudnia 2012 r. (V CSK 18/12).