Ustawa o ochronie sygnalistów wchodzi w życie z dniem 25 września 2024 r. Co jeśli pracodawca nie wdroży w terminie procedury dokonywania zgłoszeń wewnętrznych? - Rzeczywiście przepisy dotyczące funkcjonowania procedur zgłoszeń zewnętrznych czyli do Rzecznika Praw Obywatelskich bądź właściwych organów publicznych wchodzą w życie 3 miesiące później czyli 25 grudnia 2024 r. Przepisy dotyczące ujawnienia publicznego wchodzą w życie natomiast z dniem 25 września br. - tłumaczy Robert Lisicki, dyrektor departamentu pracy Konfederacji Lewiatan.
- Sygnaliści i wejście w życie 25 września 2024 r.
- Ujawnienie publiczne w przypadku braku procedur wewnętrznych?
- Sygnalista a naruszenia prawa pracy
- Problemy z dokonywaniem zgłoszeń przez sygnalistów
- Instytucja sygnalisty w polskim systemie prawnym
Na pytania odnośnie ustawy o ochronie sygnalistów odpowiada Robert Lisicki, dyrektor departamentu pracy Konfederacji Lewiatan.
Sygnaliści i wejście w życie 25 września 2024 r.
Redaktor infor.pl, Emilia Panufnik: Pracodawcy mają czas do dnia 25 września 2024 r. na wdrożenie przepisów ustawy o ochronie sygnalistów. Co stanie się w przypadku, gdy nie zdążą wprowadzić stosownych procedur?
Robert Lisicki: Przyjęcie procedury dokonywania zgłoszeń naruszeń prawa i podejmowania działań następczych to kluczowy obowiązek po stronie podmiotów prywatnych. Ustawodawca przewidział sankcje za brak ustalenia procedury zgłoszeń wewnętrznych. Kto, będąc odpowiedzialnym za ustanowienie procedury zgłoszeń wewnętrznych, wbrew przepisom ustawy procedury tej nie ustanawia lub ustanawia ją z istotnym naruszeniem wynikających z ustawy wymogów, podlega karze grzywny (art. 58 ustawy).
Często wskazuje się na pracodawców jako podmioty zobowiązane do ustalenia procedury. Natomiast trzeba zauważyć, iż ustawa ma szersze zastosowanie. Przepisy ustawy stosuje się do podmiotu prawnego, na rzecz którego według stanu na dzień 1 stycznia lub 1 lipca danego roku wykonuje pracę zarobkową co najmniej 50 osób.
Przez osoby wykonujące pracę zarobkową będziemy rozumieli pracowników, ale również osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, jeżeli nie zatrudniają do tego rodzaju pracy innych osób, niezależnie od podstawy zatrudnienia. Czyli mówimy o osobach współpracujących na podstawie umowy prawa cywilnego bądź w ramach prowadzonej jednoosobowo działalności gospodarczej, o ile nie zatrudniają innych osób.
Co istotne, kryterium liczby osób wykonujących pracę zarobkową nie ma zastosowania do podmiotu prawnego wykonującego działalność w zakresie usług, produktów i rynków finansowych oraz przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska, objętych zakresem stosowania aktów prawnych Unii Europejskiej wymienionych w części I.B i II załącznika do dyrektywy 2019/1937.
Sygnaliści w firmie. Przewodnik dla pracodawców
Ujawnienie publiczne w przypadku braku procedur wewnętrznych?
W sytuacji braku wewnętrznych kanałów dokonywania zgłoszeń sygnalista może powiadomić o naruszeniu prawa za pośrednictwem zewnętrznych kanałów zgłoszeń lub w drodze ujawnienia publicznego. Jeśli pracodawca nie wdroży procedur zgłoszeń wewnętrznych w terminie, pracownik nie będzie miał takiej możliwości? Przepisy ustawy dotyczące zgłoszeń zewnętrznych (rozdział 4) mają bowiem wejść w życie dopiero 3 miesiące później z dniem 25 grudnia 2024 r.
Przyjęcie procedury zgłoszeń wewnętrznych jest w interesie każdego podmiotu prywatnego. Właściwe wprowadzona i stosowana procedura zgłoszeń wewnętrznych umożliwia każdemu podmiotowi prywatnemu zdiagnozowanie potencjalnych naruszeń prawa, które mogą zaistnieć w ramach ich działalności.
Jako Konfederacja Lewiatan zwracaliśmy uwagę w trakcie prac parlamentarnych na różne terminy wejścia w życie przepisów dla podmiotów prywatnych i organów publicznych. Rzeczywiście przepisy dotyczące funkcjonowania procedur zgłoszeń zewnętrznych czyli do Rzecznika Praw Obywatelskich bądź właściwych organów publicznych wchodzą w życie 3 miesiące później czyli 25 grudnia 2024 r. Przepisy dotyczące ujawnienia publicznego wchodzą w życie natomiast z dniem 25 września br.
Należy jednak zauważyć, iż przepisy dotyczące statusu, ochrony sygnalisty wchodzą w życie już od 25 września br. Sygnalista podlega ochronie określonej w ustawie od chwili dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, pod warunkiem że miał uzasadnione podstawy sądzić, że informacja będąca przedmiotem zgłoszenia lub ujawnienia publicznego jest prawdziwa w momencie dokonywania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego i że stanowi informację o naruszeniu prawa (art. 6 ustawy). Od 25 września br. wchodzą też w życie przepisy zakazujące podejmowania przez podmioty prywatne, pracodawców działań odwetowych.
Sygnaliści w administracji publicznej. Procedura dla pracodawców
Sygnalista a naruszenia prawa pracy
Czy słusznie w zakresie naruszeń, które mogą być zgłaszane przez sygnalistów, nie ma miejsca dla spraw dotyczących prawa pracy?
Tak jak podkreślaliśmy wcześniej, kwestia wprowadzenia prawa pracy do katalogu naruszeń prawa objętych ustawą powinna być poprzedzona rozmową z partnerami społecznymi. Zaproponowanie przez rząd tego rozwiązania w przededniu prac w Sejmie, w ocenie nie tylko pracodawców, rodziło szereg wątpliwości.
W naszej ocenie, wprowadzając do polskiego systemu prawnego instytucji sygnalisty, powinniśmy w pierwszej kolejności sprawdzić jak ta instytucja działa w oparciu o podstawowy katalog naruszeń prawa określony w dyrektywie unijnej. Istotny jest sposób wdrażania tego rozwiązania, przyznanie czasu przedsiębiorcom, osobom zatrudnionym, organom i społeczeństwu na zdobycie doświadczenia. Zgłoszenia powinny dotyczyć naruszeń sygnalizowanych w interesie publicznym. Prawo pracy dotyczy głównie spraw o charakterze indywidualnym. Sam ustawodawca unijny stwierdza, iż kwestii rozszerzenia sygnalizowania przyjrzy się w przyszłości. Proste wprowadzenie prawa pracy w konsekwencji zmieniałoby istotę tych rozwiązań. Nikt nie odrzuca możliwości wprowadzenia prawa pracy w przyszłości. Jednocześnie trafnie w dyskusji podnoszono, iż prawo pracy ma swoją specyfikę i dedykowane ochronie pracowników instytucje.
Problemy z dokonywaniem zgłoszeń przez sygnalistów
Czy sygnaliści w ogóle będą dokonywać zgłoszeń, jeśli nie przewidziano dla nich żadnych gratyfikacji? Z drugiej strony może zdarzyć się też tak, że liczba zgłoszeń przerośnie możliwości ich rozpatrywania. Czy takie sytuacje są prawdopodobne?
Pamiętajmy, iż istotą zgłaszania naruszeń prawa jest działanie w interesie publicznym, czyli nas wszystkich. Każdy z nas, dostrzegając działania sprzeczne z prawem, powinien reagować. Ustawa wzmacnia pozycję sygnalisty, wprowadzając dodatkową jego ochronę, tak aby nikt nie miał obaw podnosić takich kwestii.
Po stronie firm nie ma obaw co do liczby zgłoszeń. Takie obawy pojawiły się w momencie, kiedy w projekcie ustawy rozszerzono katalog dziedzin objętych ustawą o prawo pracy. Spodziewaliśmy się licznych zgłoszeń w zakresie prawa pracy ze względu na zakres przepisów objętych tą gałęzią prawa, a po drugie były obawy, iż instytucja zgłoszenia naruszeń prawa będzie w praktyce wykorzystywana do adresowania nie tyle działań sprzecznych z prawem, co wszelkich wątpliwości pojawiających się na tle prawa pracy.
Stanowiłoby to duże obciążenie administracyjne w zakresie rejestrowania i procedowania takich zgłoszeń. Natomiast prawo pracy zostało ostatecznie wykreślone z ustawy.
Instytucja sygnalisty w polskim systemie prawnym
Czy Pana zdaniem, gdyby nie wymóg unijny, instytucja sygnalisty byłaby wprowadzona do polskiego systemu prawnego? Czy działalność chociażby związków zawodowych lub RPO wymaga w tym zakresie wsparcia?
W Polsce dyskusje nad statusem sygnalisty były prowadzone jeszcze przed podjęciem prac nad dyrektywą unijną. Natomiast rzeczywiście to dyrektywa unijna zmusiła nas do przyjęcia przepisów krajowych.
Rzecznik Praw Obywatelskich będzie odgrywał kluczową rolę w systemie zgłoszeń zewnętrznych, zapewnienia powszechnego dostępu do informacji na temat praw i środków ochrony prawnej sygnalistów i powinien uzyskać wsparcie finansowe.
Odnośnie związków zawodowych to nowa ustawa jest dodatkowym instrumentem, ale pamiętajmy, iż funkcjonowanie związków ma oparcie w odrębnych przepisach, które już od wielu lat określają cele ich działania, zapewniają przedstawicielom związków dodatkową ochronę.
Dziękuję za rozmowę.