W niniejszym artykule będzie mowa o karach dyscyplinarnych, jakie w razie konieczności są wymierzane osadzonym w trakcie odbywania przez nich kary pozbawienie wolności. Są to środki dyscyplinujące, bez których trudno byłoby zapanować nad osadzonymi w sytuacji ich niesubordynowanego zachowania.
Ukaranie osadzonego
O ukaraniu osadzonego decyduje dyrektor zakładu karnego (lub osoby przez niego upoważnione, w przypadku łagodniejszych kar). Ukaranie następuje z urzędu lub na wniosek osoby przełożonej danego skazanego (np. jego wychowawcy). Kara musi zostać udokumentowana pisemnie – musi też zawierać dokładny opis zawinionego czynu osadzonego, za który została mu wymierzona.
Oczywiście przy wymiarze kary uwzględnia się pewne kryteria, tj. stopień zawinienia osadzonego, rodzaj i okoliczności popełnienia czynu, stosunek do popełnionego przekroczenia, dotychczasową postawę, cechy osobowości i stan
skazanego oraz cele wychowawcze, jakie kara ma spełniać. Przed wymierzeniem kary dyscyplinarnej wysłuchuje się obwinionego, zapoznaje się z opinią jego wychowawcy, a jeżeli zachodzi potrzeba, również z opiniami innych osób oraz zeznaniami świadków.
Jakie mogą być kary dyscyplinarne?
Ich katalog definiuje Kodeks karny wykonawczy w art. 143. Są to:
- nagana;
- pozbawienie wszystkich lub niektórych niewykorzystanych przez skazanego nagród lub ulg albo zawieszenie ich wykonania, na okres do 3 miesięcy;
- pozbawienie korzystania z udziału w niektórych zajęciach kulturalno-oświatowych lub sportowych, z wyjątkiem korzystania z książek i prasy, na okres do 3 miesięcy;
- pozbawienie możliwości otrzymania paczek żywnościowych, na okres do 3 miesięcy;
- pozbawienie lub ograniczenie możliwości dokonywania zakupów artykułów żywnościowych lub wyrobów tytoniowych, na okres do 3 miesięcy;
- udzielanie widzeń w sposób uniemożliwiający bezpośredni kontakt z osobą odwiedzającą, na okres do 3 miesięcy;
- obniżenie przypadającej skazanemu części wynagrodzenia za pracę, nie więcej niż o 25%, na okres do 3 miesięcy;
- pozbawienie możliwości korzystania z widzeń i samoinkasującego aparatu telefonicznego na okres do 28 dni;
- umieszczenie w celi izolacyjnej na okres do 28 dni.
Stosowanie niektórych z wymienionych kar może być oczywiście mocno ograniczone albo wręcz niemożliwe, zwłaszcza w przypadku osadzonych kobiet ciężarnych i karmiących, bądź też osadzonych, którzy z uwagi na stan zdrowia odbywają ścisłą dietę (mowa tu o karze w zakresie limitu zakupów artykułów żywnościowych).
Jeśli chodzi o najsurowszą z kar, czyli tzw. izolatkę, to trwa ona do 28 dni. Polega ona na osadzeniu skazanego pojedynczo w celi oraz uniemożliwieniu mu kontaktu z innymi skazanymi. Wymierza się ją skazanemu, który dopuścił się naruszenia nietykalności cielesnej lub czynnej napaści na funkcjonariusza albo pracownika zakładu karnego. Można ją także wymierzyć skazanemu, który popełnił inne przekroczenie naruszające w poważnym stopniu obowiązującą w zakładzie karnym dyscyplinę i porządek. W trakcie jej wykonywania skazany nie może:
- korzystać z widzeń i samoinkasujących aparatów telefonicznych;
- korzystać ze sprzętu audiowizualnego i komputerowego;
- bezpośrednio uczestniczyć, wspólnie z innymi skazanymi, w nabożeństwach, spotkaniach religijnych i nauce religii (na żądanie skazanego należy mu jednak umożliwić bezpośrednie uczestniczenie w nabożeństwie w warunkach uniemożliwiających mu kontakt z innymi skazanymi);
- brać udziału w zajęciach kulturalno-oświatowych, z zakresu kultury fizycznej i sportu, z wyjątkiem korzystania z książek i prasy;
- dokonywać zakupów artykułów żywnościowych i wyrobów tytoniowych;
- uczestniczyć w nauczaniu i w świadczeniu pracy poza celą;
- korzystać z własnej odzieży, obuwia oraz wyrobów tytoniowych.
Kara ta, wbrew pozorom, jest dolegliwa (bardzo obciąża osadzonych psychicznie), dlatego też w czasie jej wykonywania lekarz lub psycholog kontroluje zdolność skazanego do odbywania tej kary.
Warto zwrócić uwagę na zasady wymiaru kar, które także są ściśle określone.
Za jedno przekroczenie wymierza się jedną karę dyscyplinarną. Jeśli skazany popełnił więcej przekroczeń, zanim został ukarany za którekolwiek z nich, wymierza się jedną karę, odpowiednio surowszą.
Ponowne wymierzenie kary dyscyplinarnej nie może nastąpić w taki sposób, aby była ona bezpośrednio przedłużeniem odbywania takiej samej kary, chyba że łączny okres trwania wymierzonych kar nie przekracza przewidzianej granicy czasu trwania tej kary.
W wypadkach uzasadnionych względami wychowawczymi, można odstąpić od ukarania dyscyplinarnego, wykonanie wymierzonej kary zawiesić na okres do 3 miesięcy, zamienić ją na inną mniej dolegliwą lub karę darować.
Nie można wymierzyć kary dyscyplinarnej, jeżeli od dnia powzięcia przez przełożonego wiadomości o popełnieniu przekroczenia upłynęło 14 dni lub od dnia popełnienia przekroczenia - 30 dni. Nie można też rozpocząć wykonywania kary dyscyplinarnej po upływie 14 dni od jej wymierzenia.
Warto też wiedzieć, że ingerencję w zakresie stosowania kar dyscyplinarnych może podjąć sąd penitencjarny. Sędzia może bowiem wstrzymać wykonanie kary dyscyplinarnej na czas potrzebny do wyjaśnienia okoliczności uzasadniających jej wymierzenie, a także uchylić karę dyscyplinarną z powodu jej niezasadności lub przekazać sprawę dyrektorowi zakładu karnego do ponownego rozpoznania.