Jeżeli pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, ściganie odbywa się z urzędu. Wniosek o ściganie można złożyć w najbliższej jednostce prokuratury lub na komendzie policji. Przestępstwo niealimentacji popełnia nie tylko osoba, która uchyla się od płacenia alimentów na rzecz np. swojego dziecka lub małżonka, ale także osoba, która nie wywiązuje się np. z obowiązku wypłaty renty przyznanej w zamian za dożywocie, czy też renty stałej przyznanej jako odszkodowanie za dokonanie trwałego uszkodzenie ciała uprawnionego.
Należy jednak pamiętać, iż postępowanie karne w sprawie uporczywej niealimentacji, nie jest skierowane na wyegzekwowanie świadczeń alimentacyjnych, a jedynie na ukaranie sprawcy. Przedmiotowe przestępstwo zagrożone jest karą grzywny, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Fakt skazania sprawcy nie daje nam żadnej gwarancji, iż zacznie się on wywiązywać z ciążącego na nim obowiązku. Dla pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności karnej za przestępstwo niealimentacji, konieczne jest stwierdzenie wystąpienia łącznie trzech elementów, a mianowicie:
- wykazanie, iż sprawca był zobowiązany do obowiązku opieki bądź to z mocy ustawy, bądź też orzeczenia sądowego,
- uchylanie się sprawcy od obowiązku przybrało formę uporczywości,
- w wyniku zaniechania sprawcy, osoba uprawniona narażona została na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.
Zobacz serwis: Sprawy karne
- Źródłem obowiązku alimentacyjnego może być ustawa bądź orzeczenie sądowe. Treść i zakres obowiązku alimentacyjnego regulują przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania obciąża krewnych w linii prostej (np. rodziców, dziadków, wnuki, dzieci) oraz rodzeństwo. Obowiązek ten powstaje także między małżonkami oraz osobami związanymi stosunkiem przysposobienia. Jeżeli na sprawcy ciąży obowiązek łożenia na utrzymanie innej osoby wynikający już z samej ustawy, to do skazania takiej osoby, nie jest konieczne uzyskanie prawomocnego orzeczenia sądu potwierdzającego ten obowiązek. Orzeczeniem mogącym stanowić podstawę do pociągnięcia do odpowiedzialności sprawcy przestępstwa uporczywej niealimentacji, jest każde orzeczenie zobowiązujące do świadczeń polegających na dostarczaniu osobie uprawnionej środków utrzymania w tym orzeczenie o zabezpieczeniu roszczeń alimentacyjnych na czas trwania postępowania.
- Do pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności karnej nie jest wystarczające stwierdzenie, iż uchyla się on od wypełnienia ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, lecz konieczne jest wykazanie, że to uchylanie się przybrało formę działania uporczywego. Jak słusznie wskazał Sąd Najwyższy- Izba Karna w orzeczeniu z dnia 14 października 2002 roku (sygn. akt II KKN 409/00) zawarte w przepisie art. 209 § 1 KK znamię podmiotowo - przedmiotowe "uporczywości" oznacza, że musi wystąpić wielokrotność zaniechań na przestrzeni pewnego czasu, a ponadto znamię to wyraża psychiczne nastawienie sprawcy, który uchyla się od obowiązku wykonania świadczeń alimentacyjnych, pomimo realnej możliwości ich spełnienia. Istotne jest zatem wykazanie, iż sprawca ma obiektywną możliwość wywiązania się z ciążącego na nim obowiązku, jednakże nie robi tego wyłącznie ze swojej złej woli. W sytuacji, w której przyczyną uchylania się sprawcy od wypełnienia obowiązku jest dramatyczna sytuacja finansowa, w której się znajduje, nie może być mowy o wypełnieniu znamion czynu zabronionego stypizowanego w art. 209 § 1 kodeksu karnego. Jeśli jednak ktoś wprawdzie płaci alimenty ale w wysokości mniejszej niż jest zobowiązany, to jego działanie wypełnia już znamiona przedmiotowego przestępstwa.
- Obiektywnym rezultatem zaniechania sprawcy jest narażenie na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych osoby, względem której sprawca był zobowiązany. Jako podstawowe potrzeby życiowe należy w szczególności traktować: wyżywienie, stosowną do wieku osoby uprawnionej oraz pory roku odzieży, zapewnienie odpowiedniej ochrony zdrowia oraz kształcenia w zakresie podstawowym i zawodowym. Fakt, iż potrzeby uprawnionego zaspakajane są przez inną osobę, nie wyklucza pociągnięcia do odpowiedzialności karnej samego zobowiązanego. Dotyczy to jednak wyłącznie sytuacji w której osoba współzobowiązana do alimentacji zaspokaja te potrzeby kosztem swojego znacznego wysiłku. Jeżeli natomiast jest ona w tak dobrej sytuacji finansowej, iż zaspokojenie potrzeb uprawnionego nie stanowi dla niej większego obciążenia, to trudno jest w takich okolicznościach dopatrywać się wypełnienia przez zobowiązanego znamion czynu zabronionego z art. 209 § 1 kodeksu karnego.